حکیم زنوزی

آقا علی مدرس طهرانی یکی از پنج چهره شاخص حکمت متعالیه، بواسطه ابتکارات متعدد فلسفی اش از زمان حیات به «حکیم موسس» معروف شده است. وی از قوی ترین شارحان آراء صدرالمتالهین است. تأثیرگذاری مدرس طهرانی در زمینه علوم عقلی باعث گردیده که کتاب ها، مقالات، و پایان نامه هایی پیرامون شخصیت، آثار، آراء و اندیشه های وی تالیف گردد. نویسنده نوشتار حاضر با هدف شناساندن این پژوهش ها به جامعه علمی، اطلاعات کلیه آثار مرتبط با ایشان را گردآوری نموده است. موضوع این آثار مشتمل بر زندگی-نامه، کتاب ها، آرا و افکار مدرس طهرانی است که نویسنده به ارائه اطلاعات کتابشناسی و چکیده 48 منبع، شامل 27 مقاله، 13 پایان نامه و 8 مقاله کتابی، همت گماشته است.

مقاله حاضر درصدد است با بررسی مفهوم ولی و امام در دیدگاه حکیم زنوزی، نشان دهد که میتوان بنا بر قواعد فلسفه نظری حکمت متعالیه همچون قاعده الواحد، امکان اخس و بویژه امکان اشرف شأن ضروری وجود عقل را اثبات نمود. از آنجا که «ولی» در برترین مرتبه عقل بالفعل و قوه تحریک قرار دارد، بر مرتبه عقل اول بعنوان حق ثانی، اتم و اقرب جواهر نشئه ملکوت به حق تعالی منطبق میشود، از اینرو این مرتبه بر «ولی» صادق است. همچنین این عقل که درحکمت اشراقیه متعالیه «عقل متکافئه» و «رب النوع» و در این مقاله نمونه برتر «موجود مستکفی» شناخته میشود، به این سبب که دارای جنبه یی از ربوبیت حق تعالی است، بر خلاف عقول مفارق، به تربیت و تدبیر مادون خویش التفات دارد. نمونه این عقل را میتوان در انوار مدبره انسانیه و نفوس عالیه، از جمله اولیا وحکمای متأله، مشاهده کرد. نویسنده با بررسی این ویژگیها و مصادیق اینگونه از عقل، نتیجه میگیرد که بر اساس تحلیل حکمی محتوای بعضی از روایات میتوان زمینه را برای تطبیق این ویژگیها بر اولیاء آماده ساخت و بتعبیر زنوزی، رکن ابیض عرش الهی وعقل کل را نماینده این مرتبه معرفی نمود. سرانجام، بنا بر این باور که عقل، اشرف و اقرب و محبوبترین جواهر ملکوتی است، میتوان آن را روح دانست. به این سبب، ولی، روح و عقل ناطقه یی است که در معرض فرامین و ثواب و عقاب حق تعالی قرار میگیرد.