حدیث شیعی

کتاب نظریه السنه فی الفکر الإمامی الشیعی التکوّن و الصیروره پژوهشی درباره سنّت و حجیت آن از دیدگاه فقیهان شیعه است. نویسنده کتاب با نگاه تاریخی تحلیلی، یک دوره اعتبار حدیث شیعه را از منظر این دانشمندان در دوره زمانی عصر حضور ائمه (ع) تا عصر حاضر، مورد بررسی قرار می دهد. وی سعی دارد اثبات کند که شیعه در هیچ دوره تاریخی به سنت ظنی عمل نکرده است و بر همین اساس در 5 فصل اول سنت را در دوره حضور معصومان (ع)، قرن چهارم تا هفتم، قرن هفتم تا نهم، قرن دهم و یازدهم (اخباریون) و عصر حاضر مورد کاوش قرار می دهد. در فصل ششم بحثی پیرامون جریان های نقدگرای حاضر داشته و در نهایت به ارائه مطالبی درباره حجیت سنت ظنی در حوزه غیر فقه و احکام پرداخته است. نویسنده نوشتار حاضر، با هدف معرفی کتاب مذکور، نخست معرفی مختصری از مؤلف کتاب ارائه می نماید. در ادامه، با معرفی کتاب و ذکر اهداف و سؤالات نویسنده آن، فصول کتاب را نام برده و به اختصار محتوای آنها را مورد مداقه قرار می دهد.

این گفتار به معرفی مختصر کتاب العربیه العلویه و اللغه المرویّه؛ نوشته محدث شیعی شیخ حرّ عاملی (1033–1104) می پردازد. این کتاب که تا کنون کمتر شناخته شده، بخش هایی از ادبیات عرب را بر اساس احادیث اهل بیت نگاشته است. در قسم اول، 39 باب از ابواب ادبیات عرب و در قسم دوم، 40 کلمه یا عبارت را بر مبنای احادیث شیعی توضیح می دهد. نگارنده پس از بیان تاریخچه ای از دو دیدگاه ادیبان در باره جواز یا عدم جواز استناد به احادیث در علوم ادبی، در باره کتاب العربیه العلویه توضیح داده است و تنها نسخه خطی کتاب را که مبنای تحقیق کتاب است، شناسانده است. همچنین فهرست تفصیلی کتاب را آورده است تا درونمایه کتاب مشخص شود.

توحید عرفانی در مکتب ابن عربی، گرچه بر اساس وحدت شخصی وجود بنا نهاده شده، اما در عین حال، در لسان عارفی شیعی، همچون امام خمینی(ره)، با استشهاد به احادیث ائمه اهل بیت(علیهم السلام) عجین شده است. در واقع امام درصدد است با استفاده از نظام فکری ابن عربی، به تفسیر و تبیین کلمات معصومین(علیهم السلام) بپردازد. بدین معنا، تبیین معنای اسم الهی، وحدت حقه حقیقیه، سریان اسم اعظم الله، تشبیه و تنزیه حق، موطن قضا و قدر و منشأ بداء، قرائت شیعیِ امام از فصوص الحکم ابن عربی در مبحث توحید را شکل میدهند. بدین لحاظ، از نظر امام، اگر اسم الهی از دیدگاه کثرت انگارانه در نظر گرفته شود، جلوه گاه است و تفاضل در آن واقع میشود، اما اگر از دیدگاه وحدت انگارانه ملاحظه شود، صورت است و تفاضلی نیز در آن واقع نمیشود. امام، مراد ابن عربی از یگانه گویی را وحدت حقّه حقیقیه صرف میداند، نه وحدت و توحید و تفریدی که همان ارجاع کثرات به وحدت است. امام معتقد است بر اساس حدیث امام معصوم(ع) در هر اسمی، بدلیل وجود ذات، اسم الله نیز حضور دارد؛ درنتیجه، اسم الله قبل از هر چیز، بعد از هر چیز و با هر چیز، حضور دارد. همچنین از نظر امام، این صاحبان قلوبند که حق تعالی را با هر دو تجلّی تنزیه و تشبیه میپذیرند. امام حضرت اعیان ثابته را نیز حضرت قضای الهی و قدر ربوبی و منشأ بداء میداند.