ملا احمد نراقی

هدف از نگارش این مقاله، مروری اجمالی بر اخلاق و اصول تربیت اخلاقی از منظر ملا احمد نراقی است. در پژوهش حاضر که با بهره گیری از رویکرد کیفی و با روش توصیفی- تحلیلی انجام شده، پس از بازبینی منابع قابل دسترسی، اصول تربیت اخلاقی بر اساس اندیشه های اخلاقی ایشان استنباط شده است. نتایج بدست آمده بدین قرار است که برای تفهیم اخلاق، بررسی ها حول این محورها صورت گرفت: اخلاق و فایده و برتری آن بر سایر علوم، وجوب عینی علم اخلاق، اخلاق و شرافت فضایل اخلاقی و کیفیت اکتساب آنها، شباهت علم اخلاق به علم طب، تهذیب اخلاق و ثمره آن، تاثیر شناختن نفس در تهذیب اخلاق، مقدمات تزکیه نفس و دست یافتن به فضایل اخلاقی و حفظ تعادل اخلاق حمیده. و سرانجام اصول بدست آمده در تربیت اخلاقی به قرار ذیل می باشد: اصل خودشناسی، اعتدال، تناسب برنامه های تربیتی با مراحل تکاملی، ایجاد شرایط مناسب، عمل به دانسته ها، توجه به دوگانگی وجود، نظارت و مراقبه، اصل هماهنگی اعمال با عقل و شرع، اصل هدایت و راهنمایی و در نهایت اصل توجه به تفاوت های فردی.

از مجموعه ویژگی هایی که رفتار و شخصیت افراد را در جامعه مشخص می سازد، اصول اخلاقی است. معمولاً افراد با توجه به رفتاری که از خود نشان می دهند و احساس مسئولیتی که در قبال وظایف و تعهدات کاری خود دارند، اخلاق کاری را پایه گذاری می کنند. ملا احمد نراقی، از علمایی است که در رابطه با علم اخلاق و آداب تعلیم و تربیتدر معراجُ السعاده سخن گفته است. هدف پژوهش حاضر، بررسی آداب و شرو طی بوده است که ایشان برای معلّم و متعلّم ذکر کرده اند. روش تحقیق در این پژوهش از نوعکتابخانه ای است و از تحلیل محتوا برای یافتن محتوای مد نظر استفاده شده است. یافته های پژوهش ناظر بر آن است که هر معلمی در امر تعلیم، باید ابتدا قصد تقرب به خدا داشتهباشد و برای ریاست و بزرگی وشهرت به تعلیم دیگران نپردازد، بر آموزندهمهربان و دلسوز باشد و مطالب خلاف واقع به او نگوید. آموزنده هم باید برای به دست آوردن علم، از دوستی با کسانی که اهل هوا و هوس و شهوات نفسانیه هستند، دوری کند و برای رسیدن به سعادت اخروی به تحصیل علم بپردازد. به علاوه، در این راه باید حقوق معلّم خود را بشناسد و ادب و احترام را در نزد او رعایت کند و به علمی که می آموزد عمل کند.

از میان انواع آثار، کتب اخلاقی باید به اقناع مخاطب توجه بیشتری داشته باشند، زیرا اصولاً با این هدف نوشته شده اند که بر رفتار مخاطبان تأثیر بگذارند؛ رذایل اخلاقی شان را بزدایند و آنان را به انجام کارهای نیک برانگیزند. یکی از مهم ترین آثار اخلاقی شیعی به زبان فارسی، معراج السعاده نام دارد. ملّا احمد نراقی (درگذشته به سال 1244 یا 1245 ق) جامع السعادات پدرش ملّا مهدی (متوفّی 1209 ق) را از عربی به فارسی به صورت آزاد ترجمه کرده، مطالبی به آن افزوده و در تنظیم مطالب هم اصلاحاتی انجام داده است؛ به گونه ای که خود در مقدمه کتاب که نامش را معراج السعاده گذاشته، از «تألیف» سخن می گوید. نراقی در طرح مباحث اخلاقی این کتاب از آیات قرآن مجید، احادیث و روایات معتبر شیعه، کتب اخلاقی پیشین، دیدگاه های حکمای یونانی و ادبیات غنی فارسی بهره برده است. این کتاب از همان دوران جایگاهی والا در میان کتب اخلاقی فارسی یافت. نشانه های این توفیق در مقاله شرح داده خواهد شد. رواج و اشتهار این اثر علاوه بر اینکه به ارزش مطالب مندرج و اعتبار فاضلین نراقی (ملّا مهدی و ملّا احمد نراقی) مربوط است، به ویژگی هایی از متن بازمی گردد که منجر به اقناع مخاطب می شود. در این مقاله بر متن کتاب معراج السعاده تمرکز خواهد شد و عوامل توفیق ملّا احمد نراقی در ارتباط گیری با مخاطبان و اقناع آنان از نظر خواهد گذشت.