خودپسندی

خودپسندی، همواره به عنوان رذیله ای اخلاقی مورد توجه پیشوایان دین بوده و نسبت به خطرات و زیان های آن هشدار داده شده است. برخی از احادیث عُجب، از سوی امام علی صادر شده و ایشان به ریشه، علل و زیان های این بیماری روانی اشاره کرده اند. علمای علم اخلاق و دانشمندان علم روانشناسی نیز به این موضوع پرداخته اند. نویسنده در این نوشتار در پی آن است که با روش کتابخانه ای، استنادی و تحلیلی، بعد از مفهوم شناسی عجب، به بررسی ریشه و زیان های عُجب در سخنان امام علی بپردازد. در این تحقیق از نظر دانشمندان علم روانشناسی نیز استفاده شده است. از جمله زیان هایی که برای خودپسندی از کلام حضرت قابل برداشت است عبارتند از: فراهم کردن زمینه تسلط شیطان، ضعف قوه عاقله، توقف رشد و ارتقاء، تحقیر، کبر و هلاکت.

انسان ها به دنبال سعادت در دنیا و آخرت هستند و از هلاکت و عذاب اخروی گریزانند. آدمی ناچار است برای هدایت خویش، به آیات و روایات مراجعه کرده و به آموزه های اخلاقی معصومان عمل کند. یکی از رذیله های زیان بار اخلاقی، عُجب است که موجب هلاکت، فاسد شدن و حبط اعمال می شود. برای رهایی از عجب و آسیب های خودپسندی، ابتدا باید عوامل ایجاد آن و زیان ها و پیامدهای آن از روایات استنباط شود؛ زیرا با شناخت علل عجب، می توان از آن عوامل دوری کرد و با آگاهی از زیان های حاصل از عجب، زمینۀ تنبّه انسان فراهم آمده، و برای دوری از عجب، تلاش می کند. بر اساس روایات، عواملی مانند بزرگ پنداشتنِ اعمال و کوچک شمردن و فراموشی گناهان علل ایجاد عجب هستند. همچنین، طبق روایات پیامدهایی مانند تسلط شیطان بر انسان، دوری از خداوند، ایجاد کینه و دشمنی در اطرافیان، تنهایی، وحشت، توقف رشد علمی، جهالت، کاهش اعمال نیک و پوشیده ماندن عیوب، برخی از زیان های حاصل از عجب هستند.