سنت واقع گرایی

یکی از پایه های تدوین نظریه های بومی روابط بین الملل، توجه به سنت های فکری و عملی در طول تاریخ روابط خارجی یک کشور است. البته ایرانیان در طول تاریخ چه در سطح نخبگان سیاسی و چه در سطح نخبگان علمی و فرهنگی تصور و فهم ثابتی از سیاست جهانی نداشته اند و برداشت هایشاندر نتیجه شرایط خاص تاریخی چه در داخل و چه سطح منطقه ای و بین المللی دچار تحول شده است. استدلال اصلی این مقاله آن است که می توان تداوم عنصری واقع گرایانه را در بسیاری از این تصورات و برداشت های متفاوت دید. کاوش در این فهم ها و ضعف ها و قوت های آنها می تواند راه را برای تولید نوعی نظریه «واقع گرایانه ایرانی» در مورد روابط بین الملل با اتکا بر فرهنگ ایرانی و تجارب تاریخی هموار کرده و به فهم رفتار سیاست خارجی ایران در دوره های مختلف کمک کند. این پژوهش در تلاش برای روشن ساختن خصوصیات سنت واقع گرایی در ایران نشان می دهد کهچهار تقریر اصلی از «واقع گرایی ایرانی» را می توان تشخیص داد که عبارت اند از: منطقه ای، انقیادی یا تسلیم طلبانه، عمل گرایانه و انتقادی/مواجهه جویانه. این تقریرات بیشتر براساس نگاه سیاستمداران و دولتمردان و تا حدی براساس عملکرد سیاست خارجی ایران استخراج شده اند.

یکی از کلیدیترین مفاهیم در رشته روابط بین الملل، که فهم آن کمک زیادی به فهم این رشته می کند، مفهوم آنارشی است. مفهوم آنارشی در نظریه های روابط بین الملل معنای یکسانی ندارد و  بر اساس مفروضات و ویژگیهای متفاوت هر نظریه برداشت متفاوتی از آن استنباط میشود. در اندیشه سیاسی روابط بین الملل سه سنت متفاوت وجود دارد که برجسته ترین شالود های نظریه پردازی در این رشته هستند که عبارتند از سنت واقع گرایی، سنت انقلابی گری و سنت خردگرایی. بر این اساس نگارندگان در این نوشتار تلاش دارند تا به این سؤال اصلی پاسخ دهند که سنتهای سه گانه روابط بین الملل چه برداشتی از مفهوم آنارشی دارند؟ در پاسخ به این سؤال سه فرضیه زیر مورد آزمون قرار می گیرد: 1)  برای سنت واقع گرایی آنارشی  اصلی نظم دهنده می باشد که نظم را در بی نظمی ایجاد می کند، یا به عبارتی نوعی نظم ارگانیک و یا نظم شکننده بر نظام بین الملل حاکم است؛2) سنت کانتی ضمن اینکه آنارشی در نظام بین الملل را می پذیرد آن را  توأم با همکاری میداند؛ 3) سنت گروسیوسی آن را نه تعارض آمیز و نه همکاری جویانه میداند، به نوعی دیدگاهی بینابین دو سنت قبل دارد و  معتقد است آنارشی به وسیله باورها و نگرشهای ما در بستری اجتماعی برساخته می شود و در قالب سود و زیان تفسیر میشود. نوشتار حاضر پژوهشی از نوع تحلیلی – تبیینی است که با فیش برداری کتابخانه ای جمع آوری گردیده است.