وهن

کاربست طرح "مولفه های معنایی" به عنوان یکی از طرح های نوین در مطالعات معناشناختی علوم قرآنی، نقش بسزایی در دستیابی به معانی دقیق واژگان این کتاب الهی و شناخت انسجام و ارتباط سیستماتیک مفاهیم آن دارد. با توجه به مساله محدودیت های گزینشی واژگان نسبت به یکدیگر، در زبان قرآن کریم که محدود به متنی مشخص و ثابت است، همانند هر متن دیگری، امکانات ترکیب و همنشینی محدود و مقید است. لذا کاربست نظریه مولفه های معنایی به عنوان ابزاری جهت تشخیص چرایی همنشینی واژگان و نیز محدودیت های گزینشی آن ها امری اجتناب ناپذیر می نماید. بدین تصور نوشتار حاضر بر آن است که با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و کاربست رویکرد مولفه های معنایی در مقام پاسخگویی به این پرسش اساسی برآید که علت همنشینی سه مفهوم "وهن"، "ضعف" و "استکانت" و نوع چینش آن ها چیست؟ گزاره های قرآنی نشان داد که مفهوم ضعف با توجه به مؤلفه های معناساز خود، واژه شامل و دو مفهوم دیگر زیرشمول های آن به شمار می آید. همچنان که مفهوم "ضعف" و "وهن" به دلیل اشتراک در خرده معناهایشان دارای رابطه اشتدادی (هم معنایی) هستند که در مؤلفه [عارضی] و [گذر زمان] از یکدیگر متمایز می شوند. افزون بر این در میان این سه واژه، مفهوم "استکانت" شدیدترین حالت لاقوگی و ناتوانی را بیان می دارد.

هدف از پژوهش حاضر، طراحی الگوی مقابله با سستی به عنوان راهبردی برای حل یکی از مسائل جامعه های بشری است. رویکرد پژوهش ازنظر نوع داده ها کیفی، روش جمع آوری داده ها ازنوع کتابخانه ای و روش پژوهش، تحلیل مضمون است. جامعه آماری تحقیق، آیات قرآنی مرتبط با سستی (وهن) را شامل می شود. نمونه گیری از آیات به صورت هدفمند انجام شده است و همه آیات مرتبط با مفهوم وهن بررسی شده اند. روایی و پایایی داده ها با استفاده از نظر متخصصان و توافق بین دو کدگذار تعیین شده و یافته های حاصل از تحلیل مضمون آیات، الگویی مفهومی- مصداقی است که به شش عامل مقابله با سستی اشاره می کند: ارزیابی مقایسه ای موقعیت؛ تعدیل انتظار؛ معنایابی چالش ها؛ انتقال به محور اعتماد و اتکال پایدار؛ مرگ آگاهی؛ توجه به کسب منفعت اخروی. در پاسخ به این سؤال که چه کسانی در مقابله با سستی، موفق می شوند، در آیات به وضوح، «رِبّیّون» معرفی شده اند که مهم ترین ویژگی آن ها داشتن روحیه ایمانی با منطق فکری امید، اعتماد و کسب دستاوردهای چندگانه است؛ لذا راهبرد پیشنهادی برای عبور از سستی، و تلاش و مجاهده در حوزه های مختلف زندگی علاوه بر توجه به عوامل مقابله با این مسئله در محیط های آموزشی و تربیتی، فعال کردن یادگیری مشاهده ای در متربیان برای بهره مندی از الگوی مصداقی رِبّیّون و عمل کردن به آن در مسیری تدریجی، مستمر و متعالی است.