رومیان

اردشیر اول بنیانگذار شاهنشاهی ساسانی پس از آن که حکومت ملوک الطوایف - اشکانی – را برانداخت به تشکیل ارتشی منظم و نیرومند روی آورد ارتشی که سال های بعد توانست به کمک ابزار و آلات تعرضی و دفاعی درجدال با دشمنان ایران زمین به موفقیت های در خور توجهی دست پیدا کنند. جانشینان او هم در جنگ های تهاجمی و هم در جنگ های دفاعی قادر بودند تا به کمک سلاح های متنوع جنگی بسته به شرایط رزمی در برخورد با دشمنان خود در مکان های مختلف فنونی خاص به کار گیرند به گ ونه ای که در جدال با رومیان که در تهاجمات خود به سر حدات و نواحی داخلی ایران پس از هجوم و یغماگری عقب نشینی اختیار کرده و همواره در قلاع مستحکم خود آرایش دفاعی می گرفتنددر جهت تسخیر قلاع آنها از طریق منجنیق و دژکوب عمل کنند و در بسیاری از مواردی برآن ها پیروز شوند و یا در جنگ با ترکان و اقوام بیابانگرد شرقی به پیروزی های قابل قبولی دست یابند که این امر محصول موارد مختلفی چون نیروی انسانی لازم، اقتباسات از ابزارآلات جنگی از دیگر ملل و حکومت های پیشین ایران،  ابداعات جدیددر زمینه اسلحه سازی، کارگاه های مناسب (جهت اسلحه سازی)، توان و مانور بالای نظامی، افزار جنگی بومی و سواره نظام نیرومند و قوی بوده است. هدف نویسنده در این پژوهش مختصر اطلاعات داده شده در موردد جنگ ابزارهای این دوره و نحوه ی به کارگیری آنها توسط ساسانیان در میادین جنگ می باشد که حتی الامکان سعی شده از منابع معتبر مربوط به این دوره برداشت گردد.

بر پایه روایات متون اسلامی می توان آگاهی های پراکنده ای درباره تاریخ اشکانیان به دست آورد. گزارش های این منابع چنان پراکنده و اشاره وار هستند که به سختی می توان ردپایی از تاریخ واقعی اشکانیان را در آنها جست وجو کرد. یکی از نکات قابل توجه در این متون، تقابل نظامی اشکانیان با سلوکیان و رومیان است که گزارش های تاریخی دوره اسلامی به شکلی مبهم و گذرا به آن پرداخته اند. در این پژوهش پس از اشاره ای کوتاه به جایگاه تاریخ اشکانیان در متون اسلامی، کوشش خواهدشد آگاهی هایی که درباره جنگ های اشکانیان با سلوکیان و رومیان در این متون برجای مانده است، مورد بررسی قرارگیرد. مطالعه تطبیقی رویاروئی های نظامی اشکانیان با سلوکیان و سپس رومیان از خلال گزارش های تاریخی دوره اسلامی با تاریخ واقعی این دوران و آنگاه بازسازی احتمالی این نبردها هدف این جستار است. بر اساس نتایج به دست آمده، می توان با احتیاط، سه نبرد گزارش شده در متون اسلامی را بازسازی و تاریخ گذاری کرد. واژگان کلیدی: اشکانیان، متون اسلامی، سلوکیان، رومیان، اشک، گودرز، بلاش.

این مقاله در نقد کتاب مشاهداتی از ارمنستان باستانی و روابط اشکانیان و رومیان که ترجمه پایان نامه ارشدی است Perceptions of Classical Armenia: Romano-Parthian Relations, 70 BC-AD 220 با تطبیق اصل انگلیسی اثر و ترجمه فارسی آن به بررسی محتوا و ترجمه کتاب پرداخته است. نویسنده با بررسی اقدامات نظامی امپراتوران دوره های مختلف روم از 70 ق.م تا 200 م. تلاش کرده است با مقایسه نظریات مختلف درباره سیاست خارجی رومیان در مناطق شرقی، مناقشات سیاسی و خصوصاً نظامی که بین رومیان و اشکانیان طی این دوره ها درگرفته است، به بازشناسی تصویری بپردازد که رومیان از اشکانیان ارائه داده اند و از این رهگذر، انگیزه های رومیان را از نمایاندن اشکانیان به عنوان دشمن شرقی روم بررسی نماید. گرچه نویسنده دست به انتخاب موضوع بسیار مهمی زده است اما اثری درجه یک از آب درنیامده است. در این زمینه آثار مهم و شاخصی در مغرب زمین انتشار یافته است که این اثر در قیاس با آنها دارای کاستی های فراوانی است و ترجمه آن نیز از چنان ضعف مشهودی برخوردار است که بهتر می بود هم کتاب مناسب تری برای ترجمه انتخاب می شد و هم مترجمان آن دقت نظر بیشتری به خرج می دادند.

شاهنشاهی اشکانی(۲۴۷ پ.م-۲۲۴م.)از ساتراپی ها و شاهک نشین های مستقل و نیمه مستقل تشکیل شده بود که تحت فرمان پادشاه حکومت می کردند. در این میان، ساتراپی ماد در دوره جانشینان اسکندر گاه به طور مستقل و گاه تحت حاکمیت سلوکیان، برای دستیابی به استقلال می کوشیدند؛ اما با برآمدن اشکانیان، با پیوستن به آن ها، این ایالت به کانون نظامی در برابر استیلای بیگانگان تبدیل شد. این مقاله باروش توصیفی- تحلیلی و به دست آویز منابع گوناگون، تلاشی است برای پاسخ به این پرسش که این سرزمین چه تاثیری در تحولات سیاسی عصراشکانی از آغاز فرمانروایی-اشکانیان(۲۴۷پ.م) تاپایان پادشاهی فرهادچهارم(39-2/3پ.م)داشته است؟ این پژوهش نشان می دهد که ساتراپی ماد هنگام خیزش اشکانیان در برابر سلوکیان، با پیوستن به جنبش پارتیان، توانستند زمینه زوال سلوکیان از ایران را فراهم کنند. نخستین پادشاهان پارتی که به اهمیت ماد برای مصون ماندن مرزهای غربی از گزند بیگانگان آگاه بودند، برای تحکیم فرمانروایی خود بر آن می کوشیدند. با این همه، این منطقه در دوره ضعف دستگاه پادشاهی اشکانیان و در ستیزهای جانشینی، برای آن ها بحران ساز شد. اگر چه مادها در کشاکش های میان شاهزادگان پارتی برای رسیدن به پادشاهی، برای بازیابی استقلال خود تلاش می کردند، اما گرایش های جدایی خواهانه ی ماد را می توان با شرایط سیاسی و اقتدار شهریاران اشکانی وابسته دانست.

نبرد حرّان اولین برخورد نظامی میان اشکانیان و رومیان در قرن اول ق.م بود. در این جنگ علی رغم برتری هایی که رومیان در حوزه ی تجارب نظامی، تجهیزات، فنون و نفرات داشتند، متحمل شکست سنگینی شدند. از آنجا که این شکست در روابط سیاسی و نظامی آتی رومیان و اشکانیان بسیار تأثیرگذار بود، بررسی جامعه شناختی این جنگ اهمیت پیدا می کند. آنگونه که جامعه شناسان جنگ در پژوهش های خود پیرامون جنگ ها، عوامل زمینه ساز جنگ، پدیده ی جنگ و پیامدهای جنگ را بررسی می کنند، این پژوهش برآنست تا خود پدیده ی جنگ حرّان را با اتکاء بر نظریات برخی جامعه شناسان حوزه ی جنگ و با روش توصیفی- تحلیلی بررسی کند. یافته های این پژوهش نشان می دهد مطابق نظریات جامعه شناسان جنگ، ضعف روحیه نیروهای رومی ناشی از عواملی چون تأثیرپذیری سربازان رومی از گروه های نفوذ خارج از ارتش، برخی باورها و اعتقادات ماورایی رومیان و اشتباهات فردی فرماندهی، منجر به شکست آنان گردید. در مقابل، قوت فرماندهی سپاه اشکانی در به کارگیری استراتژیِ جنگ روانی با تاکتیک ها یا راهبردهایی چون تخریب اراده و توانایی رومیان برای مبارزه، محروم ساختن رومیان از پشتیبانی متحدان شان و کسب اطلاعات نظامی از طریق  بهره گرفتن از عوامل نفوذی، زمینه ساز پیروزی اشکانیان شد. 

ساسانیان در کنار روم دو قدرت مطرح دنیای باستان بودند که بیشترین مناسبات دوستانه و یا خصمانه را با یکدیگر داشتند. در این بین گاه شاهد مهاجرت و حضور دائمی و یا موقتی برخی افراد در سرزمین های مزبور بودیم که البته همواره این آمدوشد، قانونی و از روی میل و اختیار نبود؛ بلکه افرادی بنابر مسائل گوناگون به دنبال مکانی امن برای حفظ جان و یا مال خود و یا یافتن موقعیت ازدست رفته به سرزمین های بیگانه پناهنده می شدند و قدرت ها نیز بنا به دلایل گوناگون و با توجه به مزایایی که این پناهندگان برای آن ها داشتند، آنها را پذیرا می گشتند. در این پژوهش سعی بر آن است که با مطالعه و بررسی و استفاده از منابع دست اول موجود و همچنین بهره بری از پژوهش های متأخر و با روش تاریخی و رویکرد توصیفی-تحلیلی با توصیف جایگاه و موقعیت پناهجویان به شرح تأثیراتی که این پناهندگان در روابط خارجی دولت های مزبور و به ویژه پیشبرد اهداف توسعه طلبانه و برخوردهای نظامی ساسانیان به منظور سلطه بر مناطق مورد مناقشه داشتند، بپردازیم. یافته های این پژوهش نشان می دهد که بیش از هرچیز آنچه در پذیرش پناهندگان و نگرش مطلوب بدان ها از سوی دولت ساسانی و رومی مورد نظر بوده؛ نقشی است که این پناهجویان به عنوان اقلیت های دینی ساکن در مناطقِ مورد مناقشه، شخصیت های برجسته نظامی و حتی افراد منتسب به خانواده سلطنتی و حکمرانان در سهولت تسلط بر مناطق مرزی و پیروزی در نبردها داشتند. به نحوی که به سبب جایگاهی که این افراد در بین هم میهنان خویش و یا نیروی نظامی کشور خود داشتند و البته به دلیل بهره مندی از مهارت ها و آگاهی نظامی، در مواقعی می توانستند سبب جلب نیروهای دشمن شده و دولت های میزبان و به ویژه ساسانیان از شهرت و آگاهی آنها در برخوردهای نظامی و نفوذ در مناطق مورد نظر بهره جویند.   

توجه به تاریخ و سرگذشت پیشینیان، از موارد قابل توجه در قرآن کریم است، و یکی از جنبه های اعجاز قرآن خبر دادن از امور غیبی و از جمله موارد خبر قرآن از آینده که مرتبط با تاریخ ایران در دوره ساسانیان و موضوع مورد مطالعه این تحقیق است؛ پیش گویی نتیجه نهایی جنگ های ساسانیان با رومیان در زمان سلطنت خسرو پرویز است، که در آیات اولیه سوره روم بدان پرداخته شده است. در این مقاله، ابتدا به پیشینه روابط سیاسی- نظامی ایران و روم در عصر ساسانی به صورت گذرا اشاره و سپس نگاه قرآن به جنگ های ایران و روم مورد بحث و بررسی قرارمی گیرد. مسأله اصلی پژوهش حاضر، اعجاز قرآن کریم در پیش گویی نتیجه نهایی جنگ های ساسانیان با رومیان و به تبع آن علّت اصلی خوشحالی مسلمانان از نزول آیات آغازین سوره روم است. این مقاله درصدد است تا با بررسی و تحلیل متون و منابع تاریخی و تطبیق آن با آیات قرآن و تفاسیر شیعه و اهل سنت، به سوالات تحقیق پاسخ دهد. روش انجام این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. نتایج حاصل از این پژوهش که برآیند بررسی و تحلیل تاریخی - تبیینی آراء مفسرین است، نشان می دهد که علّت اصلی شادی مسلمانان همانا تحقق پیش گویی قرآن کریم - وعده خداوند در مورد وقایع آینده - و اثبات حقانیت و صدق گفتار رسول خدا(ص) بوده است.