فرهنگ دفاعی

هدف این تحقیق در زمینه مطالعات راهبردی و با هدف شناسایی و رتبه بندی مولفه های فرهنگ دفاعی و قدرت ملی جمهوری اسلامی ایران از منظر مقام معظم رهبری انجام شده است. از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ روش، کمی و کیفی به روش توصیفی- پیمایشی است. تجزیه وتحلیل یافته ها به روش تحلیل ماتریس و فرایند تحلیل سلسله مراتبی با استفاده از AHP انجام شده است. ابزار جمع آوری داده ها در بخش مطالعات نظری شامل بیانات مقام معظم رهبری، کتاب ها، مقاله ها، رساله ها و منابع علمی مرتبط با موضوع تحقیق و در بخش میدانی شامل: مصاحبه کیفی با خبرگان و ابزار مشاهده است. جامعه آماری شامل خبرگان قدرت ملی، فرهنگ دفاعی، علوم سیاسی و مطالعات راهبردی با حجم نمونه 15 نفر با نمونه گیری به روش گلوله برفی است. تجزیه وتحلیل یافته ها نشان می دهد فرهنگ دفاعی و قدرت ملی جمهوری اسلامی ایران از جنبه ساختاری و مادی شامل هفت مولفه عزم ملی و عزتمندی ملت، توان دفاعی، اقتدار اقتصادی، وسعت و موقعیت ژئوپلیتیک، تنوع جمعیتی و قومیتی، پیشرفت علمی، انرژی و ذخایر طبیعی است. همچنین از جنبه محتوایی و معنوی شامل شش مولفه تقویت روحیه ملی، مشارکت مردمی، خوداتکایی و نگاه به درون، اعتمادبه نفس، فرهنگ جهاد و شهادت طلبی، بصیرت و دشمن شناسی است. مولفه های فرهنگ دفاعی موثر بر استحکام قدرت ملی از منظر مقام معظم رهبری چارچوبی را شامل می شود که ظرفیت های فکری، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در آن نهفته است و براساس نتایج به دست آمده، مولفه های پیشرفت علمی و بصیرت و دشمن شناسی دارای اهمیت بیشتری هستند

با پیروزی انقلاب اسلامی، دستگاه محاسباتی دشمن نشانه های متقنی از فروپاشی نظم مطلوب خود را مشاهده کرد و تمام توان خود را برای مهار، انحراف و براندازی آن به کار بست. یکی از راهبردهای مقابله، اتخاذ رویکردهای نرم بود که به واسطه فنون پیچیده ای از جمله نفوذ، در دستور کار قرار گرفت. در این شرایط، جمهوری اسلامی تلاش نموده است تا با بهره گیری از ظرفیت های دینی و فرهنگی ملت ایران و توجه به نگاه ایجابی رهبران انقلاب، رخنه گاه های نفوذ دشمن را مسدود کند. این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی، به دنبال پاسخ به این پرسش است که تأثیرگذاری راهبرد نفوذ دشمن در فرهنگ دفاعی ایران دارای چه ابعادی است؟ یافته های پژوهش حاکی از این است که دشمن در این مسیر دو هدف کلان و عملیاتی را در نظر دارد: در هدف کلان به دنبال استحاله و تضعیف ارکان اساسی فرهنگ دفاعی کشور بوده و در هدف عملیاتی، تأثیرگذاری بنیادین بر موضوعاتی همچون ولایت فقیه، آرمان های انقلاب، پایگاه مردمی فرهنگ دفاعی، بنیه دفاعی، پشتیبانی مردم و دولت از نیروهای مسلح، فرهنگ جهاد و شهادت، تفکر و عمل انقلابی، هندسه جایگاه دوست و دشمن و... را دنبال می کند.

این مقاله به نقش و جایگاه فرهنگ دفاعی در تمدن سازی انقلاب اسلامی با نگاه به گام دوم انقلاب پرداخته و با توجه به مردم پایه بودن نظام جمهوری اسلامی ایران بر مفاهیمی مانند؛ فرهنگ و کارکرد آن، فرهنگ دفاعی، ساخت اجتماعی در ساحت های دفاعی، کارکرد فرهنگ در استحکام ساخت درونی نظام با رویکرد فرهنگ دفاعی برای تحقق تمدن سازی منطبق با منویات مقام معظم رهبری مندرج در گام دوم انقلاب تأکید دارد. پژوهش حاضر که از نظر نوع، کاربردی، در صدد پاسخ به این سؤال بوده که «جایگاه پیشرانی فرهنگ دفاعی در تحقق اهداف گام دوم چگونه است؟ از این رو با استفاده از روش تحلیل محتوای به بررسی دیدگاه ها و نظریات مقام معظم رهبری در گذشته و نیز بررسی محتوایی و مفهومی بیانیه گام پرداخته شده و نتیجه حاصله این بوده که فرهنگ دفاعی به عنوان یک پیشران زیرساختی نظری و فکری برای رسیدن به اقتدارهای فرهنگی، علمی، اجتماعی، امنیتی، اقتصادی، سیاسی و قضایی باید مورد توجه قرار گیرد. از سویی اقتدار همه جانبه مورد انتظار در گام دوم انقلاب مستلزم تحقق منویات امام خامنه ای در ابعاد هفتگانه یعنی؛ عبور از مرزهای دانش، جهاد معنوی و اخلاقی، اقتصاد درون زا، عدالت فسادستیز، مرزبندی با دشمن، استقلال  مبتنی برآزادی، زیست اسلامی و انقلابی (سبک زندگی) است.

فرهنگ دفاعی در تمدن ایرانی اسلامی ریشه ای دیرینه دارد و برخاسته از فرهنگ اصیل و نهادینه شده در درون آن ملت است. باتوجه به اینکه مؤلفه های فرهنگ دفاعی در هر ملتی را همان مؤلفه های اصلی تمدن هر ملت تشکیل می دهد، می توان با شناسایی آن مؤلفه ها به غنی کردن هرچه بیشتر آن کمک کرد. هدف پژوهش حاضر، بررسی اصول و مؤلفه های فرهنگ دفاعی در اندیشه مقام معظم رهبری است. بنابراین، این پژوهش درصدد است تا به این سؤال پاسخ دهد که مهم ترین اصول و مؤلفه های فرهنگ دفاعی از دیدگاه مقام معظم رهبری کدام اند؟ نتایجی که از پژوهش حاضر به دست آمد، نشان می دهد که این مؤلفه ها عبارت اند از: استکبارستیزی و دفاع از مظلومان، همکاری دفاعی و بازدارندگی، صلح طلبی و همزیستی مسالمت آمیز، افزایش بصیرت و هوشیاری، دشمن شناسی، استقلال ملی، مبارزه با اباحه گری، تقویت هویت و انسجام ملی، اعتماد و اطمینان به صدق وعده الهی، فرهنگ ایثار و شهادت، ولایت محوری و ولایت مداری، تولید علم و دانش، داشتن روحیه بسیجی و دفاع مردمی. روش تحقیق مورد استفاده در این مقاله، توصیفی- تحلیلی است.