ساختار شکل

سرچشمه های ساختار شکل در ابنیه آیینی متنوع است که ریشه در فرهنگ، جغرافیا، اقلیم، معماری بومی و... دارد. با ثبات ساختار شکل این ابنیه در هر آیین، تکرار آن جزو لاینفکی از آن شده و به نمادی از آیین تبدیل می شود. به دیگر سخن شکل در ابنیه آیینی به عنوان امری مقدس قلمداد می شود. با چنین پشتوانه ای، ساختار شکل دیگر وابسته به جغرافیا، اقلیم، بوم و... نبوده و به صورت تحمیلی تداوم پیدا می کند. هریک از ادیان هندو، بودایی و مسیحی فارغ از جغرافیای قرارگیری دارای ساختار شکلی مشابه در بناهای مذهبی هستند. درحالی که ابنیه آیینی اسلامی دارای ساختار شکلی متنوعند. از این رو مفهوم تقدس شکل در معماری آیینی اسلام جایگاهی ندارد. هدف از این تحقیق، کشف ریشه های وجود تنوع ساختار شکل در ابنیه آیینی اسلام است. روش تحقیق، مطالعه موردی و استنتاج از ویژگی های نمونه های مساجد در جغرافیای مختلف اند؛ مسجد جامع اصفهان از فلات ایران، مسجد جامع شاه جهان از شبه قاره هند و مسجد جامع شیان از چین انتخاب شده اند. تنوع بومی و جغرافیایی اماکن ذکرشده امری بدیهی است؛ از این رو هدف این مقاله کشف ویژگی هایی در اثبات الگوگیری ساختار شکل مساجد از عوامل بومی و جغرافیایی است. با بررسی ساختار شکل در نمونه های مذکور در زمینه های ساماندهی فضا، فن آوری ساخت، تزئینات، رنگ و ساخت مایه مشخص شد که این ویژگی های شکلی برگرفته از بوم همان جغرافیاست. در نتیجه عامل بوم در هر جغرافیا تأثیر مستقیم بر ساختار شکلِ ابنیه آیینی اسلام داشته است.

بیان مسئله: ساختارشکل واژه ای است که چارچوب شکل گیری اشکال را معنا بخشیده و منجربه درک نوع ترکیب اشکال می گردد، باید توجه داشت که این ساختارشکل برمبنای نسبت تداخل در الگوی هندسی قابل بررسی می باشد، لذا این الگو می تواند با تعاملات اجتماعی برآمده از لایه بندی ساختار شکلی- حرکتی اقشار وارد موازنه شود به قسمی که هرچه تعاملات اجتماعی منسجم تر ظاهر گردد، لایه بندی ساختار شکلی- حرکتی اقشار نیز به مراتب تطبیق پذیرتر بوده که بابهره از ابزار بصری (نقطه تا حجم) برآمده از دیدگاه هردگ می تواند به نوع دسته بندی ساختار شکلی- حرکتی اقشار و سپس از فصل اشتراک آنها به پیوند گره های اجتماعی حاصله منجر گردد. هدف: گره های اجتماعی می تواند منجر به فصل اشتراک الگوی هندسی موجود در مجموعه و لایه های شکلی- حرکتی اقشار مرتبط به آن شود. به نحوی که اگر این مهم احصا نگردد، جانمایی و نقطه شروع ساختار شکلی- حرکتی هر کدام از اقشار در هم ارزی صحیح با ترکیب شکل مجموعه قرار نگرفته و این خود منجر به عدم خوانش فضایی و ساختارشکنی شکلی در مجموعه نقش جهان می شود. 137 روش تحقیق: سعی شد با بهره از ماهیت تفسیری- تاریخی جستار و تحلیل روابط هندسی تصاویر ترسیمی و به واسطه درک الگوی آن و بهره از استدلال قیاسی به روند ساختارشکلی مجموعه نائل آمد و با طرح فرضیه ؛ «محتمل است که جانمایی گره های اجتماعی در مجموعه نقش جهان اصفهان می تواند دلیلی بر همسویی الگوی هندسی با ساختار شکلی-حرکتی اقشار از منظر شکل گرایی چون هردگ باشد». نتیجه گیری: با این فرض، می توان بر همنوایی الگوی هندسی میدان با ساختار شکلی مجموعه در راستای شناسایی گره های حاصله از هم ارزی ساختار حرکتی اقشار در مجموعه نقش جهان دست یافت. این مهم می تواند در جهت توجیه پیشبرد همزمان فرم و عملکرد در نحوه پیکره بندی این میدان شهری در زمان احداث آن تا به امروز، موثر واقع گردد.