آینده محتوا

این مقاله کیفیت محتوای فضای مجازی در افق ایران ۱۴۰۴ را مدنظر دارد و به دنبال شناسایی انواع آینده های پیش رو است که در ادبیات آینده پژوهی به آن ها «سناریو» می گویند. با دسته بندی ۱۵ پیشران دارای اهمیت و عدم قطعیت بالا، چهار عدم قطعیت کلیدی برای ساخت سناریوها شناسایی شد: کاربر- فناوری محوری، وضعیت شبکه، توازن قدرت های جهانی فضای مجازی و خط مشی ایرانی. از ترکیب حالات این عدم قطعیت ها ۳۶ سناریوی ممکن ایجاد شد که با بهره گیری از روش تحلیل بالانس اثرات متقابل و نرم افزار محاسباتی سناریو ویزارد در نهایت پنج سناریو که دارای بیشترین سازگاری بودند به عنوان سناریوهای باورپذیرتر مشخص شدند. این سناریوها با این عناوین نام گذاری شده اند: نهنگ در اقیانوس، ماهی در آکواریوم، دلفین در خلیج، لاک پشت در تشت و قورباغه در برکه. هرکدام از سناریوها تصویری متفاوت از آینده محتوای فضای مجازی در ایران سال ۱۴۰۴ ترسیم می کنند و تحقق هرکدام از آن ها بستگی به تصمیم ها و اقدام های امروز ما دارد. در نهایت شاخص ها و علائم راهنمای سناریوها مشخص شد تا امکان نظارت مداوم بر سناریوها و رصد تحولات فراهم شود.

این مقاله حاصل پژوهشی است که طی آن همه کتاب های درسی مدارس ایران در سال تحصیلی 94-95 بررسی شده است. در پژوهش مذکور جمعا 92 کتاب درسی شامل 12641 صفحه، با روش تحلیل محتوای کمی بررسی شد. هدف، این مقاله توصیف و تحلیل پیام های مربوط به «حقوق اجتماعی» و «تکالیف شهروندان» در کتب درسی است. از دو نظریه «برجسته سازی» و «کاشت» برای تبیین یافته ها استفاده کرده ایم. از مهمترین یافته ها می توان به این موارد اشاره کرد؛ در مقابل 4 حق اجتماعی برای شهروندان، 15 تکلیف بعهده آنها گذاشته شده است. در مقابل 44 مورد حق شهروندی که در کتب درسی مختلف تکرار شده اند، 658 تکلیف درکتاب های درسی آمده است. با بررسی مهمترین اسناد بالادستی کشور یعنی قانون اساسی، سند چشم انداز بیست ساله و نقشه جامع علمی کشور، دریافتیم نسبت حق و تکلیف در کتب درسی با اسناد بالادستی همخوانی ندارد. به نظر می رسد کتاب های درسی عمدتا در صدد «کاشت» انگاره مکلف بودن شهروندان است، تا ذی حق بودن آنان.