پوشش خبری

برجام، توافقنامه ای بین ایران، آمریکا و کشورهای اروپایی برای حل و فصل مناقشات هسته ای ایران بود. اما با خروج ترامپ از برجام، این توافقنامه به اهداف خود دست نیافت. ایران، یکسال پس از خروج آمریکا نیز به تعهدات خود عمل کرد ولی پس از یکسال به تدریج اجرای تعهدات خود را کاهش داد. رسانه های گوناگون بر مبنای گفتمان خود، نسبت به پوشش اخبار کاهش تعهدات برجامی ایران، اقدام کردند. العربیه فارسی و خبرگزاری صداوسیما، دو رسانه مهم منطقه هستند که هرکدام از زاویه نگاهی متفاوت و بر اساس گفتمان های خود، این اخبار را برای مخاطبان فارسی زبان خود پوشش دادند و ما در این پژوهش به مطالعه، بررسی و تحلیل گفتمان این دو رسانه پرداخته ایم. روش پژوهش این مقاله، تحلیل گفتمان بر مبنای رویکرد گفتمان کاوی ون دایک است. بازه زمانی مورد مطالعه در این پژوهش، از روز چهارشنبه ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ تا 20 آبان ماه 1398 است. متون موردمطالعه 8 خبر از مجموع 141 خبر العربیه فارسی و 7 خبر از بین 329 خبر خبرگزاری صداوسیما است که در بازه زمانی مذکور به پوشش اخبار کاهش تعهدات برجامی ایران پراخته اند، نمونه ها، به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. یافته های مقاله نشان می دهد در العربیه فارسی، ایران عامل ناامنی منطقه خاورمیانه و تهدیدی برای جامعه جهانی معرفی می شود گفتمان ایران هراسی ترویج می شود. در مقابل خبرگزاری صداوسیما برگفتمان مقاومت، اقتدار و ضداستکباری تاکید دارد و معتقد است ایران به منظور حفظ منافع ملی اقدام به کاهش تعهدات برجامی خود کرده است.

خروج یک جانبه آمریکا از برجام و به دنبال آن کاهش تعهدات برجامی ایران پس از یک سال، موضوعی بود که مورد توجه رسانه های مختلف برون مرزی قرار گرفت. هر یک از این رسانه ها بر اساس گفتمان و سیاست های خبری خود به پوشش اخبار مربوط به این رویداد پرداخته اند. هدف این مقاله شناخت گفتمان دو سایت خبری بی بی سی فارسی و العربیه فارسی در پوشش این اخبار است. روش پژوهش این مقاله، تحلیل گفتمان با رویکرد ون دایک و جامعه آماری آن تمام خبرهایی است که در سایت های مذکور و در بازه زمانی ۱۸ اردیبهشت تا 20 آبان 1398 (8 می تا 11 نوامبر 2019) به پوشش اخبار مربوط به کاهش تعهدات برجامی ایران پرداخته است. در این بازه، از بین 141 خبر منتشر شده در العربیه فارسی 8 خبر و از بین 122 خبر منتشر شده در بی بی سی فارسی 7 خبر، با روش نمونه گیری هدفمند و بر اساس قاعده اشباع انتخاب شده است. نتایج این بررسی نشان می دهد بی بی سی فارسی همسو با گفتمان امپریالیسم، خروج آمریکا از برجام را تصمیم شخصی ترامپ و ایران را عامل اصلی نقض کننده برجام بازنمایی می کند. العربیه فارسی نیز همسو با رسانه های غربی، ایران را عامل ناامنی در منطقه و تهدیدی برای جامعه جهانی معرفی کرده و گفتمان ایران هراسی را رواج می دهد.<br /> 

شهادت سپهبد قاسم سلیمانی و حضور جمعیتی عظیم در تشییع پیکر او، به عنوان یک فرمانده نظامی، رویدادی کم نظیر و قابل توجه بود که مانند بسیاری از رویدادهای بزرگ خبری در دنیا می توانست از دریچه نگاه خاص رسانه های بین المللی با جهت گیری های سیاسی متفاوتشان پوشش داده شود. پژوهش حاضر، با هدف مقایسه پوشش خبری تشییع شهید سلیمانی، بین رسانه های موافق و مخالف جبهه مقاومت انجام شد. روش پژوهش، تحلیل محتوای کمی و ابزار گردآوری داده ها نیز پرسشنامه معکوس بود. جامع ه آماری تحقیق کلیه اخبار مرتبط با تشییع پیکر سردار قاسم سلیمانی از شنبه 14 دی ماه تا 28 دی ماه 1398، است که این اخبار، در تعدادی از رسانه های موافق جبهه مقاومت، مانند تارنماهای خبری العالم (عربی)، پرس تی وی (انگلیسی)، المیادین (عربی) و المنار (عربی) با مجموع 158 خبر، در این بازه زمانی با موضوع تشییع شهید سلیمانی و در رسانه های مخالف جبهه مقاومت، مانند تارنماهای خبری العربیه (عربی)، الحره (عربی)، بی بی سی (انگلیسی) و سی ان ان (انگلیسی) با مجموع 128 خبر، با این موضوع منتشر شده است. در تحقیق حاضر، تمام شماری صورت گرفت و نتایج آزمون فرضیه ها نشان داد، تفاوت معناداری میان پوشش خبری این رویداد، در رسانه های موافق و مخالف جبهه مقاومت وجود داشته است، به این شکل که رسانه های موافق جبهه مقاومت، به شکل معناداری، توجه بیشتری به این رویداد داشته، جهت گیری رسانه ای آن ها با تیترهای اقناعی و تبلیغی و صفت های مثبت، برای شخص قاسم سلیمانی، مشهودتر بوده است. در روند تولید اخبار، رسانه های مخالف جبهه مقاومت از نرم خبر و تنوع قالب بیشتری، نسبت به رسانه های موافق جبهه مقاومت بهره برده اند و در عوض، اخبار رسانه های موافق جبهه مقاومت بیشتر خبر صرف بوده است. در رسانه های مخالف جبهه مقاومت، عناصر خبری در لید برجسته تر از رسانه های موافق جبهه مقاومت هستند؛ اما در رسانه های موافق جبهه مقاومت، تعداد ارزش های خبری به کاررفته در خبر، برجسته تر از رسانه های مخالف بوده است. با این حال، گرچه بین دو دسته رسانه موافق و مخالف جبهه مقاومت به لحاظ منابع مورد استناد به مراسم تشییع پیکر شهید سلیمانی تفاوت معنا داری وجود دارد، اما در زمینه استفاده از منابع ایرانی آمارهای همسانی به دست آمده است.

تدوین یک چارچوب هنجاری رسانه ای؛ خاص خبرگزاری بین المللی داخل کشور، ضرورتی تام دارد چرا که کلیه کارگزاران رسانه را یاری می دهد تا در انتشار و دروازه بانی خبر از هنجارها، ارزش ها و باورهای فرهنگی ایران اسلامی بهره بگیرند. پژوهش حاضر، از روش کیفی برای فهم مسئله هنجار رسانه ای مطلوب خبرگزاری بین المللی داخل کشور بهره گرفته است. جامعه آماری این پژوهش را متخصصان و کارشناسان حوزه رسانه و خبرگزاری با سابقه مدیریتی در زمینه خبر و رسانه خبری در برمی گیرند که پژوهشگران به طورهدفمند، پس از مصاحبه با 20 تن از آنان در حوزه مورد نظر به اشباع نظری دست پیدا کردند. یافته های حاصل از تحلیل تماتیک، دربرگیرنده سه تم اصلی «هنجارهای مرجعیت حرفه ای، هنجارهای کاربردی (سیاستی) و هنجارهای ارزشی» بوده است. بر اساس یافته های مرتبط با «هنجارهای مرجعیت حرفه ای» ، از آنجا که پوشش خبری خبرگزاری ها در حال حاضر، تحت تأثیر سلایق و جریان های خُرد و کلان اغلب سیاسی است و خط مشی های کلی نیز از جانب عوامل نامبرده تعیین می شوند، برنامه ریزی برای نیل به مرجعیت حرفه ای ذیل یک هنجار رسانه ای، قادر است جایگاه و پایگاه خبرگزاری را به میزان قابل توجهی ارتقا دهد. یافته ها در خصوص «هنجارهای کاربردی (سیاستی)» نیز حاکی از آن است که خبرگزاری ها برای احراز اعتبار و کسب مرجعیت، بنا به بافت هر جامعه، ناچار از رعایت هنجارهای اجتماعی خاصی هستند. همچنین یافته های مرتبط با «هنجارهای ارزشی» نشان می دهند که خبرگزاری ها بنا به تأثیرشان از بافت های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی متفاوت، از اصول و هنجارهای ارزشی متفاوتی پیروی می کنند.

در سال های اخیر (دهه نود شمسی) که کشور دچار بحران های متعددی همچون سیل، زلزله، ترور ، برخی اعتراضات و بحران کرونا بوده، پوشش اخبار بحران در صدا وسیما همواره محل انتقاد بسیاری از اهالی رسانه و مسئولین قرار گرفته است. این تحقیق سعی کرده به روش تحلیل محتوای کمی، همه نظرات انتقادی کارشناسان و مسئولین پیرامون موضوع پوشش اخبار بحران در صدا وسیما را تحلیل کند. نظرات منتشرشده کارشناسان، استادان و مسئولین در بستر فضای مجازی در قالب های مختلف، شامل: فیلم، خبر، مقاله، اظهارنظر در صفحات شخصی و... به عنوان واحد مشاهده (304 واحد) و انتقادات ایشان به عنوان واحد تحلیل (440 واحد) مورد مطالعه قرار گرفته است. با دسته بندی و تحلیل انتقادات مشخص شد که ضعف پوشش اخبار بحران در صدا وسیما در 5 حوزه بوده است: راهبردی، ساختاری، محتوا، ناهماهنگی و برون سازمانی. براساس یافته ها، کارشناسان نسبت به رویکرد و راهبرد صدا وسیما در پوشش بحران، بیشترین میزان انتقاد (46.6 درصد) را داشته اند، سپس آسیب های برون رسانه ای را که بر عملکرد رسانه مؤثر بوده با 34.3 درصد مورد نقد قرار داده اند؛ در مجموع ریز مقوله های احصاشده، بالاترین میزان انتقاد کارشناسان به تعلل، سکوت و تأخیر در پوشش اخبار بحران بوده و پس از آن، حاکمیت نگاه سیاسی، درک نادرست از جایگاه رسانه، تأثیر رقبا، فشار نهادهای خارج از رسانه و نبود روایت رسمی در رتبه های بعدی قرار گرفته است.

 این پژوهش، بررسی نحوه پوشش اخبار جعلی در حوزه های سینما و موسیقی در هشت رسانه ایران است و با این پرسش اصلی که اخبار جعلی در حوزه سینما و موسیقی به چه میزان در منابع خبری منتخب ایران منتشر شده اند، تکیه نظری خود را، بر نظریه های <دروازه بانی خبر> و <برجسته سازی> قرار داده است. این پژوهش، با استفاده از تحلیل محتوای کمی انجام شده و جامعه آماری آن تمام اخبار منتشرشده در سه ماه آخر (اول دی تا 29 اسفند) سال 1397، در منابع خبری منتخب است. این بررسی در زمینه اخبار، به صورت کل شماری بوده و نمونه گیری انجام نشده، ولی در زمینه منابع خبری، نمونه گیری غیرتصادفی هدفمند بوده است. منابع خبری، شامل خبرگزاری ها، پایگاه های خبری، روزنامه ها و شبکه های اجتماعی است که از میان هر دسته، دو رسانه انتخاب شد. تارنمای الکسا در سال 1396، پربازدیدترین منابع خبری دارای تارنما را معرفی کرد که بر این اساس از میان خبرگزاری ها، فارس و باشگاه خبرنگاران جوان و از میان پایگاه های خبری، تابناک و عصر ایران انتخاب شدند. از میان روزنامه ها نیز، همشهری و جام جم با توجه به شمارگان (تیراژ) بالا و رویکرد فرهنگی و هنری آن ها و از میان شبکه های اجتماعی (خبری) دو کانال تلگرامی خبرفوری و آخرین خبر، با توجه به تعداد کاربران بالا انتخاب شدند. انتخاب این بازه زمانی نیز از آن رو بود که بیشترین رخدادهای سینمایی و موسیقیایی، به دلیل همزمانی با دهه فجر در فصل زمستان برگزار می شوند. یافته های پژوهش نشان می دهد، پوشش اخبار جعلی در زمینه سینما با میانگین 69 /3 و موسیقی با میانگین 91/ 1 بوده که بدین ترتیب پوشش اخبار جعلی درحوزه سینما بیش از موسیقی بوده است.

این تحقیق دو هدف عمده را دنبال می کند؛ هدف اول در واقع بررسی ادبیات جایگاه تلویزیون جهانی در سیاست خارجی است که به نظریه CNNمعروف است و هدف دوم بررسی نقش تلویزیون ایران در پشتیبانی از سیاست هسته ای جمهوری اسلامی ایران است. بر مبنای تئوری های موجود، تلویزیون می تواند با بهره گیری از فناوری های تصویری و جلب حمایت افکار عمومی داخلی و بین المللی و نیز پوشش زنده اخبار و اطلاع رسانی سریع، نقش حمایتی و کاتالیزور را در چرخه سیاست خارجی بازی کند. حال این سؤال مطرح می شود که آیا تلویزیون ایران واقف به نقش خود در چرخه سیاست هسته ای است؟ برای پاسخ به این سؤال، محقق با استفاده از روش پیمایشی به جمع آوری نقطه نظرات اندیشمندان سیاسی و رسانه ای کرده است و نتیجه می گیرد که در وضعیت فعلی، اگرچه تلویزیون ایران تلاش های گسترده ای را در زمینه پوشش اخبار هسته ای و جلب حمایت افکار عمومی داخلی از برنامه های هسته ای انجام داده است و تاحدودی ضمن ارسال پیام های سیاسی برای دیگر کشور ها، نقش پشتیبانی از سیاست هسته ای را ایفا کرده است؛ ولی در مقابل دیگر شبکه های جهانی (که از تکنیک های بالای تصویری برخوردارند و از دیپلماسی عمومی برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی ایران استفاده می کنند) از تمام توانایی های خود در پشتیبانی از سیاست هسته ای ایران استفاده نکره است.

مطالعه الگوی رفتاری رسانه ها در برابر تغییرات سیاسی مهم جوامع نظیر کودتا با توجه به تأثیر آن بر افکار عمومی و کلیت جامعه مهم است. هدف مقاله تطبیق پوشش خبری مطبوعات در کودتای 28 مرداد سال 1332 ایران و مطبوعات ترکیه در کودتای 15 جولای 2016 است. پرسش آن است که مطبوعات ایران و ترکیه، کودتا را چگونه و به چه میزان پوشش داده اند؟ روش تحقیق تحلیل محتوای کمی است. جامعه آماری پژوهش اخبار مرتبط با کودتاست که در سه روزنامه ایرانی آتش، باختر امروز و اطلاعات و نیز سه روزنامه ترکیه ای زمان، حریت و جمهوریت، با سه گرایش حامی دولت، منتقد دولت و بی طرف منتشر شده اند. یافته ها نشان داد مطبوعات منتخب در قبال رویداد موضع بی تفاوتی یا بی طرفی اتخاذ نکردند؛ بر نقش مردم و لزوم مشارکت آنها تأکید کردند و نقش عوامل خارجی در کودتا را تقبیح نمودند. در مجموع روزنامه ها به رغم اتخاذ مواضع حزبی و جناحی، اما به توجه به فضای سیاسی سنگین، برخی مواضع مشترک در حمایت از مردم و حرکت های ضدکودتا را نیز از خود نشان دادند. در عین حال مطبوعات منتخب ترکیه بیش از مطبوعات منتخب ایران به تحلیل رویداد توجه نشان دادند. این تفاوت می تواند ریشه در تنوع دیدگاه های رسانه های ترکیه در مقایسه با ایران و نیز حضور رسانه های جدید داشته باشد که اطلاع رسانی در لحظه رویداد را بر عهده داشتند.

اطلاع رسانی و انعکاس به موقع رویدادها و حوادث و پوشش اخبار بحران برای رسانه ها خصوصاً رسانه های خبری در عصر حاضر اهمیت ویژه ای یافته است و مخاطب، ناکارآمدی رسانه، تأخیر و سکوت و بی خبری را با توجه به ورود رقبای قدرتمند و فراگیری چون شبکه های اجتماعی، برنمی تابد. از آنجا که نیاز افکار عمومی در دسترسی به اخبار بحران ها بیش از حالت عادی است، پوشش نامناسب آنها محل انتقاد، مناقشه و حتی شکل گیری بحران های بعدی خواهد بود. سؤال اصلی این پژوهش آن است که مهم ترین عوامل تؤثیرگذار بر پوشش اخبار بحران زا در رسانه ملی کدامند؟ در این تحقیق با به کارگیری روش تحلیل مضمون، انتقادات و اظهارات کارشناسان، مسئولان و اهالی رسانه که در قالب های مختلف رسانه ای در فضای مجازی انتشار یافته، مطالعه گردید و پس از کدگذاری و تحلیل داده ها، سه مضمون فراگیر شامل عوامل درون رسانه ای ، عوامل برون رسانه ای و ناهماهنگی رسانه با محیط پیرامون شناسایی گردید و در میان مضامین فراگیر، نقش مقولات درون رسانه ای در اختلال پوشش خبری بحران، بیش از سایر مقولات برآورد شد و نیز راهبرد اصلی صدا و سیما در پوشش اخبار بحران زا، انفعالی تشخیص داده شد.