هاشمی کرمانی

شاه جهانگیر هاشمی کرمانی از شاعران و عارفان قرن نهم و دهم هجری ، نسب او از طرف پدر و مادر به قاسم انوار و شاه نعمت الله ولی می رسد. با نظر به آثار او و به استناد منابع مختلف، او شاعری چیره دست و عارفی کامل بوده و می توان او را یکی از میراث داران بزرگ مکتب عرفانی نعمت اللّهیه به شمار آورد. هاشمی در طول حیات خود سفرهایی داشته است؛ از جمله او در سالهای پایانی عمر خود، یعنی نیمه اوّل قرن دهم به شبه قاره (سند) کوچید و در آن سرزمین، مورد تکریم حاکم آنجا شاه حسن ارغون و بزرگان آن دیار بود. آثار او عبارتند از دیوان شعرش که از میان رفته است و تنها ابیاتی ازآن در برخی تذکره ها نقل شده و دیگری منظومه مهم و شور انگیز مظهر الاثار که به پیروی از مخزن الاسرار نظامی سروده شده و نسخه های متعدّدی از آن موجود است. هاشمی این مثنوی را در سال 940 ه در دیار سند سروده. او در سال 946 ه هنگام بازگشت از سند به دست راهزنان کشته شد. در این مقاله تلاش شده تا با جستجو در منابع مختلف و بررسی و تحلیل و تطبیق آنها، شرحی کامل و صحیح از احوال و زندگی و آثار هاشمی کرمانی ارائه شود.

مثنوی سرایی عرفانی که با سنایی آغاز شد و با عطار و مولانا به اوج تکامل خود رسید، به عنوان نوع ادبی مهمّی تلقی می شود که ترسیم کننده زوایای فراوانی از احساس و اندیشه عرفانی شاعران است. در بین مثنویهای عرفانی و حکمی، مخزن الاسرار نظامی از چنان جایگاه و اهمّیّتی بهره مند است که پس از نظامی بیش از یکصد و پنجاه شاعر به پیروی از آن طبع آزمایی کرده اند. نوشتار حاضر به معرفی اجمالی یکی از این مثنویها-که به مظهرالآثار نامبردار است- و تحلیل لطائف و ظرائف عرفانی آن اختصاص دارد. شاعر مثنوی مذکور، سید محمد هاشم کرمانی، معروف به شاه جهانگیر کرمانی، میراث دار تفکرات عرفانی شاه قاسم انوار و شاه نعمت الله ولی (اجداد وی)، و از عارفان پارسی گوی سده نهم و دهم است که در اثر خویش نکات متعددی از اندیشه های عرفانی را ارائه کرده است.