هم رقابتی

امروزه در فضای پیچیده و پویای کسب وکار جهانی، سرعت تغییر و شدت رقابت در حال افزایش است. در این وضعیت، رقبایی که در عین رقابت، به همکاری با یکدیگر در بخش هایی از زنجیره ارزش می پردازند، عملکرد بهتری خواهند داشت. همکاری بین شرکت های رقیب که از آن با عنوان هم رقابتی یاد می شود، یکی از راهبرد های نوین کسب وکار برای مواجهه با محیط نامطمئن است. در این پژوهش به بررسی تأثیر راهبرد هم رقابتی بر عملکرد نوآوری و عملکرد بازار شرکت ها با در نظر گرفتن نقش عدم اطمینان در بازار، اثرات جانبی شبکه و شدت رقابت پرداخته می شود. این پژوهش، از نظر هدف کاربردی و از لحاظ جمع آوری اطلاعات توصیفی پیمایشی و از نظر روابط بین متغیرها از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری شامل شرکت های فعال در صنعت فن آوری اطلاعات در ایران است و داده ها از 180 شرکت جمع آوری شد. فرضیه ها با استفاده از مد ل یابی معادلات ساختاری و نرم افزار WARP PLS3 آزمون شدند. یافته ها نشان دادند که هم رقابتی بر عملکرد نوآوری و عملکرد بازار تأثیر مثبت معنادار دارد. همچنین، شدت رقابت و عدم اطمینان در بازار، رابطه بین هم رقابتی و عملکرد نوآوری را تعدیل می کنند.

اهداف: از دهه 1990، اصطلاح چندمرکزی به عنوان یک مفهوم راهبردی توجه برنامه ریزان و سیاست گذاران شهری و منطقه ای را به سوی خود جلب کرد. مدافعان این راهبرد ادعا می کنند، مناطق چندمرکزی قادرند تعادلی میان رقابت پذیری اقتصادی، انسجام اجتماعی و پایداری محیطی برقرار کنند. بر این اساس، پژوهش حاضر سعی دارد با بررسی تطبیقی میان راهبردهای رقابت و همکاری راه سومی را برای درهم آمیختن مزایای هریک در برنامه ریزی مناطق شهری چندمرکزی بیابد. روش پژوهش: مطالعه حاضر با توجه ماهیت و هدف پژوهش، از استدلال منطقی و تطبیقی به عنوان راهبرد و روش شناسی پژوهش بهره گرفته است. یافته های پژوهش: یافته های پژوهش سه منطق فضایی را برای توجیه راهبردهای رقابت، همکاری و هم رقابتی معرفی می کند. در حالی که راهبردهای رقابتی بر منطق قلمرویی-رقابتی، مزایای رقابتی هر مرکز و تخصص گرایی تکیه دارند، راهبردهای همکارانه در مقابل آن ها با پیوندهای هم افزا و نوآورانه بر مزایای بیرونی شبکه و شبکه های شهری تأکید می کنند. در نهایت، هم رقابتی مبتنی بر نظریات رفتاری و بازی های غیرهمکارانه و شبکه های رقابتی تأکید می کند تا بتوانند با مزایای راهبردهای رقابتی و همکارانه نظیر افزایش اندازه بازار و غیره به بهبود موقعیت رقابتی دست یابند. نتیجه گیری: پژوهش حاضر، راهبرد هم رقابتی را گزینه ای مناسب تر و اجرایی تر برای محیطی پرتنش، رقابتی و نامطمئن در میان شهرهای مناطق چندمرکزی می داند. در این راستا، راهبردهای متنوع هم رقابتی می تواند به دو صورت در مناطق شهری چندمرکزی رخ دهد، هم رقابتی افقی و هم رقابتی عمودی. در هم رقابتی افقی شهرها در یک عملکرد خاص یا در یک پروژه اجرایی مشترک با یکدیگر همکاری می کنند، در حالی که در بخش دیگر با یکدیگر به رقابت می پردازند.

هم رقابتی راهبردی است که در دهه های اخیر به منظور کسب، حفظ و ارتقاء جایگاه رقابتی مورد توجه سازمانها قرارگرفته است. هدف: هدف اصلی پژوهش ارائه مدل عوامل مؤثر بر شکل گیری هم رقابتی و پیامدهای آن است. روش: از نظریه داده بنیاد نظام مند در بخش کیفی و از مدل سازی معادلات ساختاری در بخش کمی استفاده شد. جامعه مورد مطالعه بخش کیفی، خبرگان و مدیران ارشد بانکی و در بخش کمی، جامعه آماری مدیران، روسا و کارشناسان و کارکنان ارشد بانک سپه بودند. روش نمونه گیری بخش کیفی، هدفمند و گلوله برفی (33 نفر) و در بخش کمی به صورت خوشه ای و ساده بود (368 نفر). یافته ها: پس از تجزیه و تحلیل کیفی داده های مصاحبه ها، مدل هم رقابتی در صنعت بانکداری ایران ارائه گردید. یافته های آزمون کمی، مدل پژوهش را تأیید نمودند. یافته ها نشان داد که چالشهای صنعت بانکداری (شرایط علی) بر میل به هم رقابتی تأثیر معناداری دارند. یافته ها تأثیر میل به هم رقابتی، عوامل زمینه ای (محیط اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی، سیاسی-قانونی و فناوری) و عوامل مداخله گر (منابع، ساختار سازمانی، فناوری، فرهنگ سازمانی، منابع مالی، مدیریت ارشد و سیاست های کلان) بر راهبردهای هم رقابتی و تأثیر این راهبردها بر پیامدهای حاصل را تأیید کردند. نتایج: در راستای حفظ و ارتقاء جایگاه و کسب رضایتمندی مشتریان بانک ها می توانند با کسب شناخت صحیح و مدیریت عوامل مؤثر بر شکل گیری و اجرای راهبردهای هم رقابتی، بستر مناسبی را برای بهره مندی از همکاری با رقبای خود در محیط رقابتی حاکم و پیامدهای اتخاذ راهبردها فراهم نمایند.

هم رقابتی، وجود همزمان رقابت و همکاری میان رقبا در یک صنعت خاص است. این استراتژی در دو دهه اخیر با اقبال فراوان در میان شرکت ها روبه رو شده؛ لذا تعداد مقالات چاپ شده در این حوزه نیز به صورت چشمگیری در سال های اخیر افزایش پیدا کرده است. اما خلاء وجود چارچوبی جامع، برای عوامل مؤثر بر شکل گیری هم رقابتی در ادبیات این حوزه احساس می شود. هدف از این پژوهش، ارائه چارچوبی برای عوامل موثر بر شکل گیری روابط هم رقابتی است. در این پژوهش از روش مرور سیستماتیک، جهت یکپارچه سازی و تجمیع یافته های مرتبط استفاده شده است. مرور سیستماتیک در سه مرحله ی اصلی: برنامه ریزی، اجرا و گزارش دهی انجام می گیرد که هر کدام از مراحل، شامل چندین گام مجزا می باشند. نتایج پژوهش نشان می دهد، همه ی عوامل موثر بر شکل گیری روابط هم رقابتی، در دو مقوله نهایی پیش آیند ها و انگیزه ها جای می گیرند. مقوله پیش آیندها، شامل 4 زیر مقوله: تغییرات محیطی، شرایط صنعت، ویژگی های رقیب و ویژگی های شرکت می شود. در حقیقت پیش آیندها، توصیف کننده ی وضعیت و شرایطی هستند که سبب بوجود آمدن رابطه ی هم رقابتی می شوند. از سویی دیگر، یک سری از عوامل وجود دارند که نقش موتور محرکه، برای شکل دادن رابطه هم رقابتی ایفا می کنند که این عوامل انگیزه های هم رقابتی هستند.

امروزه هم رقابتی به بخشی مهم از استراتژی شرکت ها، به منظور انطباق با عدم اطمینان محیط کسب وکار، بدل شده است. در دوران همه گیری ویروس کرونا و با توجه به شرایط عدم اطمینان ناشی از آن در محیط کسب وکار کشور، استراتژی هم رقابتی می تواند برای عبور از این شرایط سودمند باشد. علیرغم رشد توجه مدیران به استراتژی هم رقابتی در دوران کرونا، پژوهشی که به طور کل نگرانه و یکپارچه به شناسایی محرکه ها، فرآیند و پیامدهای هم رقابتی بپردازد و مدیران را در تحقق استراتژی هم رقابتی در دوران کرونا یاری رساند، صورت نپذیرفته است. لذا، هدف از پژوهش حاضر ارائه چارچوب هم رقابتی کسب وکارها در دوران کرونا است. برای این منظور پژوهش در دو مرحله و به صورت آمیخته انجام شده است. در مرحله اول از روش تحقیق کیفی فراترکیب بهره گرفته شده است. در این پژوهش ابتدا مطالعات مرتبط با حوزه پژوهش مورد مطالعه قرار گرفت و در نهایت 84 مقاله برای کدگذاری نهایی انتخاب شدند که از متن مقالات انتخاب شده 136 کد استخراج و دسته بندی گردیدند. و سپس در مرحله دوم به منظور وزن-دهی و اولویت بندی عوامل از رویکرد کمی و تکنیک BWM بهره گرفته شده است. بازه زمانی جستجوی مقالات نیز از سال1997 تا 2021 بوده است. براساس یافته های پژوهش محرک های هم رقابتی کسب وکارها در دوران کرونا عبارتند از کمبود منابع مالی، کاهش بهره وری شرکتی، چالش های عرضه و تقاضا، عدم اطمینان محیطی، جهت گیری ها و تغییرات رفتاری خرید مشتریان، چالش های منابع انسانی، چالش های محیطی. نتایج پژوهش نشان داد که فرآیند هم رقابتی کسب وکارها در دوران کرونا عبارتند از بررسی محیطی صنعت، انتخاب شرکت همکار، انتخاب استراتژی همکاری، تدوین استراتژی، مدیریت تبادل دانش و تکنولوژی، مدیریت و تبادل منابع، مدیریت سرمایه انسانی، مدیریت امور مالی، مدیریت زنجیره تأمین و ارزیابی استراتژیک هم رقابتی است. پیامدهای هم رقابتی در دوران کرونا نیز شامل افزایش تاب آوری، افزایش بهره وری، رقابت پذیری بیشتر، توسعه بازاریابی و مشتری مداری و توسعه ی نوآوری و خلاقیت است.

هم رقابتی، راهبردی است که مورد توجه جدی دردنیا و ایران قرار گرفته است. بررسی پیشینه این حوزه در صنعت هوانوردی دو شکاف را آشکار می نماید، یکی در شرکت های هواپیمایی ایران پژوهشی در این مورد صورت نگرفته است و لازم است شرایط و راهبردها و پیامدهای هم رقابتی در این صنعت بررسی شود. دومین شکاف که در پیشینه داخلی و خارجی مشاهده شد این بود که در صورت قبول این استراتژی توسط سیاست گذاران صنعت، چگونه فعالیت ها در این صنعت را به رقابت و همکاری تخصیص دهیم؟ هدف این پژوهش به دنبال پاسخ گویی و پر کردن شکاف دوم پژوهش می باشد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر جمع آوری داده ها توصیفی می باشد   و با ابزار پرسشنامه، داده ها جمع آوری شده اند. در جهت پاسخ گویی به سوال اصلی پژوهش از روش دلفی فازی استفاده شد. در این پژوهش با روش نمونه گیری قضاوتی 16 خبره صنعت و دانشگاه انتخاب و در دو مرحله 36 فعالیت اصلی در شرکت های هواپیمایی به رقابت و همکاری تخصیص داده شد و اجماع خبرگان در مورد آن حاصل شد. با توجه به نتایج دلفی فازی بیشترین توافق خبرگان برای همکاری شرکت های هواپیمایی در فعالیت های هندلینگ، تحقیق و توسعه، تجهیز و نگهداری و انبار قطعات و بیشترین توافق برای رقابت بین شرکت های هواپیمایی در فعالیت های بازاریابی، برنامه مسافران کثیرالسفر، برنامه های تفریحی درون پرواز و کارکنان پروازی می باشد. راهبرد هم رقابتی راهبردی برد-برد برای شرکت های هواپیمایی می باشد. در مرحله اجرای این راهبرد باید مشخص کرد در چه فعالیت هایی باید همکاری و در چه فعالیت هایی باید رقابت بین شرکت های هواپیمایی صورت گیرد. 

بنگاه ها امروزه برای تقویت نوآوری خود، به طور گسترده ای به راهبرد هم رقابتی- «رقابت و همکاری همزمان بین بنگاه های رقیب»- متکی هستند. با وجود این محبوبیت، تأثیر راهبرد هم رقابتی بر عملکرد نوآوری، نامشخص و مبهم است. عمده این بی ثباتی ناشی از تفاوت بنگاه ها در نحوه مدیریت روابط هم رقابتی است. این مطالعه با بهره گیری از روش مرور نظام مند پیشینه، به دنبال واکاوی چگونگی مدیریت هم رقابتی به منظور بهبود عملکرد نوآوری در روابط همکارانه بین بنگاه های رقیب است. پژوهش از نظر نوع، کاربردی و از نظر هدف، توصیفی است. براساس جست وجوی الکترونیک صورت پذیرفته از منابع معتبر دانشگاهی در بازه زمانی 1996 (شکل گیری مفهوم هم رقابتی) تا 2022 و غربالگری شمول، درنهایت 84 سند بررسی و با به کارگیری روش تحلیل محتوای کیفی، نتایج در 28 مضمون، 7 مقوله فرعی و 3 مقوله اصلی گنجانده شده اند. یافته ها حاکی از آن است که با بهره گیری از الگوی مرحله ای، مدیریت هم رقابتی را می توان در سه مرحله (1) پیش ازشکل گیری- شامل «انتخاب راهبرد هم رقابتی» و «انتخاب رقیب/ شریک هم رقابتی»-، (2) طراحی- شامل «حکمرانی رسمی»، «حکمرانی غیررسمی» و «ایجاد سازوکار ها و روتین ها»- و (3) پساشکل گیری- مشتمل بر «مدیریت پویایی های هم رقابتی» و «مدیریت تعارضات هم رقابتی»- طبقه بندی کرد. چارچوب ارائه شده از مدیریت هم رقابتی می تواند برای آن دسته از مدیرانی که هوشمندانه از راهبرد هم رقابتی به عنوان راهی برای دستیابی به نوآوری بهره می جویند، مفید واقع شده و راهی به سوی پژوهش های تجربی آتی بگشاید.