قیاس تاریخی

مسئله هسته ای به عنوان یکی از مسائل مهم سیاست خارجی ایران توسط پژوهشگران این حوزه و بر اساس رویکردهای نظری مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است. استدلال قیاسی یکی از رویکردهای شناختی در تحلیل سیاست خارجی است که در تحلیل سیاست خارجی ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است. هدف پژوهش حاضر این است که با استفاده از رویکرد استدلال قیاسی، قیاسهای تاریخی به کار گرفته شده درباره مسئله هسته ای ایران بین سال های 2016-2003 را بررسی کرده و تلاش کرده نشان دهد چگونه مقامات دولتی و تحلیلگران خارج از ایران، در مواجهه با رویداد جاری مسئله هسته ای ایران از گذر قیاس این رویداد با رویدادهای تاریخی، نبردی قیاسی را شکل داده اند. یافته های پژوهش بیانگر آن است که «قیاس مونیخ»، «قیاس یالتا»، «قیاس نیکسون-چین کمونیست»، «قیاس اتحاد شوروی»، «قیاس ریکیاویک» و «قیاس کره شمالی»، قیاس هایی هستند که قیاسگران با بهره گیری از آنها، استدلال های خود را در مواجهه با موقعیت جاری «مسئله هسته ای ایران» مبنی بر موافقت یا مخالفت با مذاکرات هسته ای، بیان و از این طریق کوشیده اند به تبیین یا توجیه سیاست های خود و اقناع افکار عمومی بپردازند.

اغلب، افراد انسانی هنگام مواجهه با رویدادها یا موقعیت های جاری ناآشنا یا جدید تلاش می کنند از مقایسه این رویدادها با رویداد یا موقعیتی در گذشته برای فهم رویداد جاری کمک بگیرند. فهم یک رویداد یا موقعیت جاری از گذر قیاس آن با رویداد یا موقعیتی در گذشته یک سازوکار یا میانبر شناختی است که روانشناسی شناختی از آن به عنوان «استدلال قیاسی» اشاره می کند. پژوهش حاضر با تمرکز بر رویداد سیاست خارجی «مذاکرات و توافقات هسته ای ایران-گروه 1+5» نشان داده است چگونه برخی شخصیتهای سیاسی، رسانه ها و کاربران آنها در ایران کوشیده اند با توسل به قیاس های تاریخی رویداد «مذاکرات و توافقات هسته ای سه گانه ایران-گروه1+5» را فهم کنند. بر اساس یافته های پژوهش، قطعنامه 598، قرارداد الجزایر 1981، ملی شدن صنعت نفت، معاهده ترکمانچای، پیمان سعدآباد، معاهده گلستان، معاهده پاریس، امیرکبیر، آرش کمانگیر، صلح حدیبیّه و صلح امام حسن(ع)، قیاس های تاریخی ای هستند که قیاسگران با توسل به آنها رویداد سیاست خارجی «مذاکرات و توافقات هسته ای ایران-گروه1+5 (1394-1392)» را فهم کرده اند که از این میان، قطعنامه 598 و صلح حدیبیّه هر یک به طور برابر با فراوانی 22 درصد، فراگیرترین قیاس ها هستند. استنباط نویسندگان این است که میان موافقان و مخالفان «توافقات هسته ای سه گانه ایران-1+5» در جامعه ایرانی نبردی قیاسی در جریان بوده که ابزار این نبرد را رتوریک ایران /ملی گرایی-اسلام گرایی شکل داده است.