آنجلیکا نویورت

رابطة میان قرآن و کتاب مقدس، از جمله موضوعاتی است که همواره مورد توجه مستشرقان و قرآن پژوهان بوده است. در این میان آنجلیکا نویورت در این باره دیدگاهی متفاوت از اسلاف خود مطرح ساخته است. از دیدگاه نویورت، روایت های کتاب مقدس در قرآن به صورت های گوناگونی بازتاب و نمود داشته که تمام این نمودها ناشی از وجود فضای معرفتی ای است که قرآن در آن نازل شده است. نویورت این فضای معرفتی را دورة باستان متأخر نامیده که بسیاری از معارف الهیاتی و دینی عهد باستان را به میراث برده است و قرآن به عنوان مجموعه ای شفاهی و پویا با این سنت ها در ارتباط و تعامل بوده و به گفت وگو و مناظره با آنها پرداخته است. داستان موسی علیه السلام از جمله مواردی است که نویورت به بررسی آن پرداخته و سعی در تبیین دیدگاهش به صورت مطالعات موردی دارد. این مقاله سعی بر آن دارد دیدگاه نویورت را بررسی و در ضمنِ داستان حضرت موسی علیه السلام آن را واکاود. بازتاب روایت های کتاب مقدس بدون تأثیرپذیری قرآن از این کتاب، دیدگاهی است که از بررسی پژوهش های نویورت قابل دستیابی است.

رابطه میان قرآن و کتاب مقدس همواره مورد توجه قرآن پژوهان و مستشرقان بوده و آرای متفاوت و گاه متضادی را سبب شده است. آنجلیکا نویورت از جمله قرآن پژوهانی است که به بررسی این رابطه پرداخته و دیدگاهی جدید را رقم زده است. نویورت با تکیه بر مفاهیمی چون گفتاری بودن قرآن و دوره باستان متأخر، سعی در اثبات این ادعا دارد که ماهیت گفتاری و پویای قرآن سبب شده است که قرآن، حول معلومات و معارفی که در دوره باستان متأخر وجود داشته، به بحث و گفتگو بپردازد. از جمله موضوعات و معارف موجود در دوره باستان متأخر، معارف کتاب مقدسی بود که منجر به طرح سؤالات و بحث هایی می گردید. این مقاله با بررسی این دیدگاه و وجوه احتمالی آن اعم از اقتباس، بازتاب و اثرپذیری سعی بر آن دارد، دیدگاه نویورت درباره رابطه قرآن و کتاب مقدس را تحت عنوان بازتاب یا اثرپذیری قرار داده و آن را مورد ارزیابی و نقد قرار دهد. آنچه از بررسی دیدگاه وی به دست می آید نشان از این حقیقت دارد که دیدگاه نویورت در اکثر موارد بیانگر بازتاب روایت های کتاب مقدس در قرآن، بدون اثرپذیری است که دلایل و شواهد موردی متعددی نیز، برای آن بیان شده است.

ازجمله موضوعاتی که همواره مورد توجه مستشرقان و قرآن پژوهان بوده است، مقایسه و بررسی شباهت های موجود میان قرآن و کتاب مقدس است. این شباهت ها دیدگاه های متعدد و گاه متضادی را سبب شده است. در این میان، مزامیر بیش از سایر بخش های کتاب مقدس مورد توجه قرار گرفته است. آنجلیکا نویورت ازجمله افرادی است که در پژوهش های متعددی به مقایسه قرآن و مزامیر پرداخته و درباره ساختار، موضوعات و بافت این دو متن، اطلاعاتی در خور به دست داده است. به باور او، شباهت این دو متن ناشی از وجود سنت شفاهی ای است که در میان عرب های نخستین بوده است. مزامیر ازجمله این سنت هاست که مسلمانان نخستین با آن آشنایی داشته و در ذهن و زبان مردم آن عصر جاری بوده است. نویورت با فراگفتمان خواندن قرآن، بر این باور است که قرآن همواره درباره اموری که در میان مسلمانان نخستین جاری بوده، سخن می گفته است. در این مقاله سعی بر آن است به صورت مطالعه موردی، سوره الرحمن و مزمور 136 از دیدگاه نویورت مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.  

داستان یوسف(ع) و زلیخا یکی از قصص مشترک قرآن کریم وعهد قدیم یعنی تورات می باشد؛ که در قرآن کریم درسوره یوسف به آن پرداخته شده است، و زوایای مختلف این داستان مانند: نقشه ی زلیخا برای به دام انداختن یوسف (ع) ، نحوه مواجهه ی یوسف(ع) با زلیخا و... در برخی از آثار مستشرقان از جمله مقاله «یوسف و زلیخا» نوشته «آنجلیکا نویورت» قرآن پژوه آلمانی در دائره معارف لیدن مورد پژوهش قرار گرفته است. که درآن کاستی و نسبت های غیرسازگاری با قرآن کریم از قبیل:تأیید ذاتی بودن رفتار فریبکارانه در زنان، انحراف و عدم توجه کامل یوسف(ع) به خداوند، تمایل جنسی یوسف (ع) به زلیخا و ...وجود دارد. از این رو در نوشتار پیش رو تلاش شده است با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی علاوه بر ضرورت پاسخ دهی به شبهات و به چالش کشاندن دیدگاه های مذکور، با توجه به آیات قرآن کریم عصمت و پیراسته بودن شخصیت حضرت یوسف (ع) را از هر گونه تمایل و اراده در جهت ارتکابِ معصیت، به واسطه ی نقشه ی شیطانی که زلیخا برای به دام انداختن یوسف(ع) تدارک دیده بود به اثبات برساند.