موکریان

منطقه موکریان با داشتن آثار باستانی و تاریخی، از دوران پیش از تاریخ، در بستر حوادث تاریخی غرب ایران، نقشی اثرگذار ایفا کرده است. امارت موکری، در دوره آق قویونلوها، توسط سیف الدین نامی، در شمال غرب ایران پی ریزی شد. با ظهور دولت صفوی، سیاست واگرایی امارت موکری، در تعامل با آن دولت، از زمان صارم بیگ به عنوان دومین حاکم این امارت، آغاز گردید که معاصر شاه اسماعیل اوّل صفوی بود. این مقاله، درصدد بررسی چرایی و چگونگی مناسبات سیاسی امارت موکری و دولت صفوی، در دوران شاه اسماعیل اوّل است که تا کنون در مورد شخصیّت صارم بیگ موکری و مناسباتش با حکومت صفوی، پژوهش مستقلی صورت نگرفته است. پژوهش حاضر در چهارچوب یک پژوهش توصیفی  تحلیلی و بر اساس منابع کتابخانه ای بررسی می گردد. یافته های پژوهش نشان می دهد که در جریان حملات شاه اسماعیل اوّل به موکریان، که در درجه اول، ناشی از توسعه قلمرو سیاسی شاه اسماعیل در منطقه آذربایجان و در درجه دوم، معلول سیاست مذهبی وی بود که این موضوع نیز به نوعی توجیه کننده همان سیاست یکپارچه کردن و از بین بردن حکومت های محلی در ایران بود، مناسبات سیاسی امارت موکری با دولت صفوی شکل گرفت. صارم بیگ برای حفاظت و صیانت از قلمرو سیاسی و حکومتی خویش، در مقابل شاه صفوی قد علم و در نهایت، به سوی دولت عثمانی گرایش پیدا کرد.  

در روان شناسی تحلیلی یونگ، کهن الگو به آن دسته از اشکال ادراک و دریافت گفته می شود که از گذشته های بسیار دور به یک جمع به ارث رسیده باشد. به اعتقاد یونگ، کهن الگوها در ضمیر ناخودآگاه جمعی قرار دارند و یکی از راه های شناخت و تحلیل آن ها مراجعه به هنر، اساطیر، مذهب یا رؤیاهای فرد است. افسانه و اسطوره شاماران (نیمه انسان-نیمه مار) یکی از انواع میراث ادبیات شفاهی منطقه موکریان در کردستان است که حاوی تعداد زیادی از کهن الگوهای این منطقه می باشد. این پژوهش سعی در شناخت و تحلیل این کهن الگوها بر اساس آرای و نظریات یونگ دارد. در پژوهش حاضر کهن الگوهای مهمی همچون «مادر مثالی، پیر فرزانه، ولادت مجدد، آنیما و آنیموس» در داستان اسطوره شاماران شناسایی و مورد تحلیل قرار گرفت و در آخر نتیجه گرفته شد که پسرک قهرمان با فراخوان خود و کمک شاماران به تکامل و فردانیت می رسد و این روایت نشاءت گرفته از ناخودآگاه جمعی مردم منطقه موکریان است که نشان دهنده دغدغه شناخت و تکامل روان جمعی این مردمان است. عدم بررسی و واکاوی این اسطوره از منظر منتقدان و پژوهشگران، ضرورت انجام این پژوهش را ایجاب کرد. این پژوهش در پی پاسخ به این سؤال است که: روایت موردنظر از افسانه شاماران در این پژوهش، دارای کدام کهن الگوها مطابق نظریه یونگ می باشد؟ این پژوهش به لحاظ ماهیت، کیفی محسوب شده و گردآوری داده های آن با استفاده از منابع کتابخانه ای و بررسی میدانی از طریق مشاهده، مصاحبه عینی بوده و روش پژوهش به ش یوه توصیف ی و تحلیل ی می باشد.

در اولین قدم اسطوره یک روایت و داستان به نظر می رسد؛ اما اساطیر حامل راه و روش، اندیشه و پیام های نهفته در لابه لای روایت اند. حقایق نهفته در این روایت ها از بسیاری جهات الگو و روشی بر پایه فرهنگ دیرینه ما، برای زندگی در جامعه امروز ارائه می دهند. فرهنگ غالب و مسلط غرب بر جهان، الگوهای جدید عشق را منتشر می کند و جایگاه عشق را تنزل بخشیده به لذت جسمانی منتهی می کند. این امر باعث بحران روابط انسانی در جامعه شده است. به همین جهت واکاوی الگوهای عشق در فرهنگ گذشته امری ضروری و اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. در فرهنگ شفاهی مردمان موکریان، منظومه های داستانی و توصیفی وجود دارد که بیت خوانده می شود. بیت ها را خوش خوانان موکری تنها با آواز و بدون استفاده از هیچ ساز موسیقی به شکل ملحون روایت می کنند. یکی از معروف ترین آنها بیت خدیجه و سیامند است که داستانی عاشقانه و تراژیک بین دو عموزاده را روایت می کند. به منظور بررسی و شناسایی الگوی عشق در فرهنگ کهن مردمان موکریان، شیوه و نحوه رابطه عشق میان خدیجه و سیامند موضوع اصلی این پژوهش قرار گرفت. در واقع باید گفت که اسطوره کاوی عشق، درک صحیح و خوانشی نو از (به یت خه ج و سیا مه ند) در موکریان به مخاطب داده و یکی از الگوهای عشق را در این فرهنگ برای مخاطب روشن کرده است. این پژوهش در پی پاسخ به این سؤال است که آیا عشق در روایت مدنظر دارای ساختار مشخص است، آیا نمونه این ساختار در سایر اساطیر ایران و دیگر ملل مشاهده می شود. نتیجه نشان داد که ساختار عشق در این روایت، هدفمند طراحی شده و قابل شناسایی است. همچنین مشابه این ساختار در سایر اساطیر ملل دیگر مشاهده می شود. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی، گردآوری اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه ای، میدانی، همچنین شبکه جهانی اطلاع رسانی (اینترنت) صورت گرفته است.