نقش شیر

یکی از سنت های تشکیلاتی در مصر عصر ممالیک استفاده گسترده از نشان های مصور (رنک، جمع آن رنوک) با نقوش مختلف حیوانات، گیاهان و اشیاء بود. این مقاله به این پرسش اصلی پرداخته است که  از میان نقوش حیوانی متداول در نشان های تشکیلاتی ممالیک، نقش شیر در چه مواضعی و برای چه کسانی و به چه منظوری استفاده می شده است؟ در این پژوهش تلاش شده است در گام نخست، موارد متعدد کاربرد نقش شیر، احصاء و سپس به منظور دریافت درک صحیحی از ذهنیت های فرهنگی مرتبط با این نقش، سابقه تاریخی کاربرد و چگونگی تطور نقش شیر، در بستر تاریخی و فرهنگی مصر عصر ممالیک بررسی و تحلیل گردد. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، بسامد کاربرد و مفهوم تشکیلاتی نشان های مصور با نقش شیر را در منابع تاریخی متقدم و نیز در آثار موزه ای برجای مانده از عصر ممالیک بررسی کرده است.

در تمدن آشور،  نقش مایه شیر بر روی نقوش برجسته به عنوان مهم ترین هنر آشوریان، بسیار جلوه گر شده است و شکارشیران یکی از مهم ترین موضوعات نقوش برجسته این تمدن است. ازین رو مسأله این تحقیق مطالعه نقش شیر بر نقوش برجسته آشوریان(دوره آشوربانیپال از 668-627 ق.م، دوره آشورِ جدید)، یعنی هزاره اول قبل از میلاد است. ماهی ت این پژوهش از ن وع تحقیقات تاریخ ی و توصیفی تحلیلی اس ت و روش گ ردآوری اطلاع ات از ن وع کتابخانه ای است. این تحقیق سعی دارد با نگرشی در صحنه های شکارِ نقوش برجسته آشوری که دارای نقشِ شیر هستند، به ماهیت و دلیل استفاده و همچنین کیفیت طرحِ نقوش برجسته در این دوره، به عنوان هدف پژوهش، پی ببرد. در این راستا سوال پژوهش ازین قرار است: به چه علت شکار شیر نمادی از اقتدار پادشاهی آشوری و غلبه بر او نماد شکست دشمنان امپراتوری است؟ در نتیجه این پرسش باید گفت: صحنه های شکارشیر توسط پادشاهان آشوری که به فراوانی در دوره آشورنو یافت شده اند، به عنوان نمادی از سلطنت و دفع و نابودیِ قدرت این جانور در قالب دشمن یا نیروی پلیدی و بیماری زا و همچنین تقدیم آن بصورت قربانی است که تنها توسط شخص پادشاه در قالب کاهن شاه صورت می گرفته است.

گبه های شیری طیف گسترده ای از اصول زیبایی شناسی و فرهنگی فرش ایران را به نمایش می گذارند که در میان آنها می توان نمونه های قشقایی منطقه فارس را به عنوان گروهی شاخص در نظر گرفت. بافنده ها میراث دار سنتی بسیار عمیق و کهن هستند که با لایه های فرهنگ غنی ایرانی ارتباط تنگاتنگ دارد. سنت بافت گبه های شیری تنها متعلق به ایران زمین نیست بلکه طیف گسترده ای از بافندگان شرق آسیا به ویژه بافندگان چینی نمونه های ارزشمندی از این گونه دستبافته ها را خلق کرده اند. این اشتراک مهم فرهنگی بین دو حوزه ی تمدنی ایران و چین زمینه ساز مهمترین هدف این پژوهش یعنی مقایسه گبه های شیری فارس ایران و قالی های شیری چین است تا ضمن شناخت تمایزات سبکی هر یک به روابط طرح و نقش آن و همچنین زمینه های شکل گیری این روابط پرداخته شود. در همین راستا این سوال اصلی مطرح می شود که چه روابط دو سویه ای در ساختارهای فرمی، سبکی و گونه های جانوری گبه های شیری فارس و قالی های شیری چین چین وجود دارد؟ به منظور پاسخ به این پرسش اصلی با استعانت از روش تطبیقی نمونه هایی از گبه های شیری فارس و قالی های شیری چین طبقه بندی و مقایسه شده است که انتخاب این نمونه ها به روش هدفمند نمونه شاخص بوده و اطلاعات و داده های مورد نیاز به صورت اسنادی جمع آوری شده است. از جمله مهمترین یافته های این پژوهش می توان به ریشه دار بودن نقش شیر در هنر گبه بافی دو منطقه اشاره کرد اما سابقه ی کارکرد نمادین مفهوم شیر در فرهنگ ایرانی بیشتر است.