تابران

شناخت از توس دوران اسلامی به ویژه از قرن چهارم تا هشتم ه.ق مطلوب است اما این اطلاعات در مورد توس دوره ساسانی و اوایل اسلام بخصوص در مورد تاثیرات ساختار سیاسی– اجتماعی بر مکانیت و مکان گزینی شهر بسیار مبهم و تاریک است دراین پژوهش به منظور بررسی روندعوامل موثر در سکونت این شهر مهم دوران ساسانی و اوایل اسلام سعی شده است متون تاریخی معتبر ، بررسهای محوطه های ساسانی دشت توس و همچنین بررسی نظریات محققان معاصر مورد تاکید قرار گیرد با بررسی این منابع و مواد مطالعاتی میتوان نتیجه گیری کرد توس دوره ساسانی همانند توس دوره اسلامی از یک تمرکز شهری واحد برخوردار نیست وبه همین خاطر مورخین و محققین نتوانسته اند تعریفی جامع از شکل و محدوده شهری توس در دوران مختلف ارائه نمایند از سویی ساختار معماری شهر با در نظر گرفتن حکومت کنارنگیان و حملات مداوم اقوام مهاجم شرقی تحت تاثیر معماری نظامی و تدافعی بود و به همین علت سوای سکونتگاههای عموم افراد استحکامات دفاعی ساخته میشد که نمونه آنها دردشت توس صید آباد و شهر خراب است با ورود مسلمانان به ایران، کنارنگیان با مسلمانان صلح و در نتیجه بسیاری از این قلعه ها در آغاز دوران اسلامی به حیات خود ادامه می دهد تا این که در قرن سوم وچهارم با شکل گیری تابران، محلهای استقرار کنارنگیان در دوره ساسانی متروک و شهرهای نوغان و تابران رونق می گیرد.

آثار و شواهد باستان شناسی و متون تاریخی شاهد برگستره وسیع جغرافیای فرهنگی سرزمین توس در طول تاریخ می باشند. از میان اماکن و زیستگاههای باستانی برجای مانده در دشت توس شهر تاریخی تابران به دلایل مختلف از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. مطالعات باستان شناسی انجام شده، شناختی نسبی را از توس دوران اسلامی برای پژوهشگران فراهم آورده است. تابران در ادامه حیات تاریخی توس اسطوره ای و کهن در دوران اسلامی، در ابعاد گوناگون تاریخی، اجتماعی و سیاسی قابل بررسی و مداقّه می باشد. اشیاء و مواد فرهنگی به همراه بقایای معماری مکشوفه روشنگر راه برای آگاهی نسبت به ناشناخته های تابران توس می باشند. سکه ها بعنوان بخشی از مدارک تاریخی و باستان شناسی و اسناد قابل اعتماد و صریح در بین اشیاء و آثار کشف شده، چراغ راه محققین در برابر نکات مبهم و تاریک محسوب می شوند. در این مقاله به لحاظ اهمیت موضوع به بررسی و معرفی ارزشها و ویژگی های یک مجموعه سکه مکشوفه از گمانه زنی باستان شناسی در شهر توس پرداخته شده که اتفاقاً بعنوان اسناد و مدارک متقن در رابطه با رونق و اعتبار و جغرافیای تاریخی، فرهنگی، اقتصادی شهر ویران شده توس در عصر مغولان قابل عرضه و بررسی بوده و باتوجه به نوشته ها، نقوش و محل ضرب حاوی اطلاعات ارزشمند تاریخی، سیاسی و مذهبی این دوران توس می باشند.