نوقاجارگرایی

با توجه به رواج فرم های رویت پذیر هنر دوره قاجار در آثار برخی از هنرمندان معاصر ایران، هدف تحقیق، تحلیل مکانیسم قدرت حاکمیت مند در 6 اثر نمایشگاه آندرگراند سیامک فیلی زاده است. سؤال تحقیق درباره چگونگی نگاه به مؤلفه های این مکانیسم در آثار یادشده در دو بخش نظام سلطنتی/حکومتی و سرمایه داری است. روش خوانش آثار توصیفی-تحلیلی با بهره گیری از آرای میشل فوکو و رویکرد «تبارشناسی» است. در این رویکرد مؤلفه هایی چون کارکرد یا هدف؛ شیوه، ابزار یا تکنیک و نظام تمایزگذاری در مکانیسم قدرت حاکمیت مند، تحلیل می شود. خوانش توصیفی مؤلفه های بصری، نوشتاری و پس زمینه آثار یادشده سلطه خطوط عمودی و سطوح کشیده، رنگ های سرد؛ تیره و گرفته، استفاده اندک از نوشته و تأکید بسیار بر عناصر معماری در پس زمینه را نشان می دهد. در این آثار از بسیاری از قوانین نمادین هنر درباری نماد زدایی و در شخصیت های تاریخی دستکاری صورت گرفته است. خوانش تحلیلی ترکیب بندی آثار فیلی زاده با وجود این که حاکی از نیرویِ گسست دوره قاجار یعنی هنر نمادین درباری از جریان هنر اعتراضی و بازاری است؛ گسست سنت و مدرنیته و آغازه های گسست سلطنت مشروطه از مشروعه را نشان می دهد. در این عکس ها خوانش توصیفی جزییاتی چون لباس برند و مارک شخصیت بدمن و سوپرمن ناصرالدین شاه، لباس پاپ آرتی و دستبند و گردن بند طلای او، مانکن ها، زنان لاغراندام و... به تأثیر سرمایه داری از طریق فرهنگ بر جامعه هنرمند اشاره می کند. نتیجه این که در این آثار همراهِ تأکید بر ابزار و تکنیک و هدف قدرت حاکمیت مند در یک نظام سلطنتی، از مؤلفه های قدرت حاکمیت مند در نظام سرمایه داری نیز پرده برداشته می شود.

هنر دوره قاجار به نوعی هنر دوره گذار محسوب می شود. مضامین آن اشاره به آینده ای است که هنوز متولد نشده و تنها گذشته را هم نشان نمی دهد. هنر این دوره به دلایل قابل توجهی از جمله، آغاز دوره مدرنیسم در ایران، ورود صنعت چاپ و کتاب، گسترش روشنفکری، تأسیس دارالفنون و رواج بیان فردیت، وضعیت ناایستا و گذرایی را نشان می دهد. با این وجود در چند دهه اخیر، هنرمندان تجسمی به استفاده از مضامین، مفاهیم و عناصر دیداری هنر این دوران در آثارشان، گرایش زیادی نشان داده اند که هدف این پژوهش بررسی آن تمایلات است. در این پژوهش با بررسی نمونه های انتخاب شده - بر اساس سؤال تحقیق- عناصر و نشانه های آشکار و پنهان آثار هنرمندان معاصر و جدید ایران که پیوندی با دوره قاجار دارند، شناسایی و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی مورد واکاوی قرار گرفته است. پس از بررسی های اولیه روشن شد که بسیاری از عناصر و ویژگی های هنر قاجار، در هنر امروز ما هنوز جریان دارند که می توان آنها را در سه سطح: آثاری که به طور مستقیم از هنر دوران قاجار اقتباس شده اند، آثاری که از نقش مایه ها و نمادهای دوران قاجار استفاده کرده اند و آثاری که در لایه های پنهان خود، از این فرهنگ الهام گرفته اند؛ طبقه بندی و بررسی کرد. توجه به گستردگی فرهنگ تصویری واقع گرایانه دوره قاجار به عنوان آغاز دوره مدرنیسم در ایران از جمله موضوعات مورد توجه هنرمندان مدرن ایران بوده است که مجموعه داران و دارندگان نگارخانه ها، درجهت رشد و رونق بازارهای هنری به آن دامن زده اند.