قوم ثمود

یکی از قصص قرآن که در آن به عاقبت اقوام اشاره شده، داستان قوم ثمود است. خدای متعال هنگامی که می خواهد عملی که نشان از بی تقوایی و عدم اطاعت قوم ثمود از حضرت صالح × دارد، را بیان نماید، به تراشیدن «بیوتی» در دل کوه ها اشاره می فرماید، که حالت قوم ثمود در آن بیوت، با واژه «فارهین» وصف گردیده است. به نظر می رسد تبیین دقیق تر این واژه ها بیش از آنچه تاکنون در تفاسیر قرآن بیان شده است نیازمند تأمل در مکان زندگی قوم ثمود است، که این بررسی از طریق مطالعه آثار متعلق به قوم ثمود و سنگ نگاشته های موجود از آنها در منطقه حجر انجام می گیرد. در این تحقیق می توان به نشانه های معابدی دست یافت که محل پرستش بت های قوم ثمود بوده و با خانه های سنگی به جای مانده از آنها انطباق زیادی دارد. در واقع با توجه به آیاتی از قرآن و شواهدی از سرزمین حجر می توان گفت: مراد از «بیوت» در آیات مربوط به قوم ثمود، پرستشگاه هایی برای بت ها است که قوم ثمود در آن عبادتگاه ها به عیش و نوش و رقص مقدس با حالت برهنگی آیینی و روسپی گری در هنگام پرستش خدایان می پرداخته اند و به این ترتیب دلیل وقوع عذاب و مراد از « فارهین» در آیه روشن تر می گردد و خدای متعال آن را به عنوان عبرتی برای تمام مردم در همه زمان ها بیان می نماید.

مطابق آموزه هاى قرآن کریم، شناخت و اطلاع از وضعیت اقوام گذشته برای عبرت آموزی در برخی از آیات الهى به منظور دستیابى به یک زندگى آگاهانه لازم است.براساس روایات و متون تاریخى، منطقه جغرافیایى عربستان، از زمان هاى گذشته مسکنِ قبایل زیادى بوده، که برخى از آنان در طى حوادث نابود گردیده اند. یکی از قبایلی که در تاریخ این سرزمین از آن نام برده شده، قوم ثمود است مسئله اصلی نگارش پیش رو این است که نظر قرآن درباره قوم ثمود چیست و محل زندگی آن ها طبق جغرافیای کنونی زمین، کجاست؟ قرآن کریم معمولا درباره این قوم به اختصار سخن گفته و غالباً بین قصه حضرت نوح (علیه السلام) و حضرت ابراهیم (علیه السلام) و پس از قوم عاد از آن ها یاد کرده است. بر اساس آثار باقی مانده از آن ها و اشارات برخی مفسران و قرآن پژوهان می توان گفت که قوم ثمود در شمال شبه جزیره عربستان زندگی می کردند. این نگارش به ثمود در قرآن و اعتقادات آنها و شتر حضرت صالح و عوامل هلاکت آنان اشاره می کند سپس به بررسی جغرافیای تاریخی سرزمین حجر و آثار باستانی به جامانده از آن، و نظرات مفسران در این باره می پردازد.

در باره چرایی تکرار قصه های قرآن دیدگاه های متعددی مانند اعجاز بیانی، تکمیل تصاویر و صحنه های یک داستان، تأکید با هدف اثرگذاری بیشتر و جذب مخاطب با پرداخت های گوناگونِ یک داستان بیان شده است. این دیدگاه ها دچار چالش اند. تأمل در موضوع یا موضوعات اصلی سوره ها، به ویژه فضای اجتماعی و روانی نزول آنها، سیاق آیات و مقایسه پرداخت های گوناگون یک قصه در سوره های مختلف نشان می دهد که هدف اصلی از تکرارِ متفاوت قصه ها، به کارگیری آنها متناسب با هدف سوره هاست. یکی از این گونه قصه ها، داستان قوم ثمود است. این قصه در 21 سوره آمده که دو سوره مدنی و بقیه مکی هستند. این قصه در بازه های زمانی متفاوت و ناظر به شرایط گوناگون پیامبر (ص)، مسلمانان و دشمنان اسلام نازل شده و هرکدام هدف جداگانه ای داشته اند. ازجمله می توان به این اهداف اشاره کرد: هشدار شدید به مشرکان، منافقان و تکذیب کنندگان آیات و آموزه های الهی در موقعیت های گوناگون، دلداری به پیامبر و مسلمانان در شرایط مختلف، طرح و تعلیم آموزه های مهم خداشناختی و معادشناختی، بیان سنت های الهی و پاسخ به مشرکان و دفاع از دعوت توحیدی. قصه ثمود و بخش های مختلف آن متناسب با این اهداف در سوره ها یاد و گزارش شده است.