مؤلفه های امید

امید از جمله موضوعاتی است که همواره مورد توجه ادیان و مذاهب اخلاق محور، بوده است. در آموزه های قرآن و روایات، ابعاد مختلف این مسئله با واژگانی چون، رجا، أمل، تمنی و طمع، مورد بررسی قرار گرفته است. امید به معنای داشتن انتظار مثبت برای رسیدن به هدف و دارای حداقل چهار مؤلفه اصلی: اهداف، باور به اسباب و علل، توکل به خدا و تلاش است. مهم ترین یافته های مقاله حاضر آن است که در آیات قرآن هدف، دستیابی به قرب الهی و مقام خلافت الهی است و تهذیب نفس، افزایش شوق و محبت به خدا و اصلاح و تربیت و صدور اعمال نیک از پیامدهای امید، در آموزه های اسلامی و آیات قرآن دانسته می شود. انسانی که از فقدان معنا در زندگی رنج می برد و امور زندگی مادی او را ارضا نمی کند، فقط اعتقاد به مبدأ هستی و امید به رحمت بی انتهای او و لقای پروردگار، روزنه ای در دل او می افکند که تسلی بخش روح خسته و آزرده او می گردد و هیچ گاه در فراز و فرودهای زندگی احساس تنهایی نمی کند.

سازه امید در پژوهش های روان شناسی جایگاه خاصی دارد. امید، یکی از مؤلفه های اصلی روان شناسی مثبت گرا است و نقش مهمی در بسیاری از پروتکل های درمانی ایفا می کند. تقویت امید در تقویت شادکامی و بهزیستی روانی بیماران مزمن مؤثر است. با وجود جایگاه ویژه امید در منابع روان شناسی، برخی از مؤلفه های سازه امید وابسته به فرهنگ غرب می باشد که با فرهنگ ایران اسلامی سازگار نمی باشد. پژوهش ها نشان داده است که آمیخته کردن سازه های مثبت روانی با آموزه های معنوی اسلامی، اثربخشی آن سازه ها را افزایش می دهد. هدف این پژوهش، بررسی سازه امید در منابع اسلامی و مقایسه آن با مفهوم امید در روان شناسی کلاسیک است. بدین منظور با روش تحلیل محتوا، متون اسلامی مرتبط با امید و همچنین پژوهش های تطبیقی امید در اسلام و روان شناسی جمع آوری و تحلیل شد، و مؤلفه های امید اسلامی تبیین شد که عبارت اند از: امید به امر مطلوب، اعتدال، تلاش، توکل، خودباوری و امید متعالی.

هدف از انجام این پژوهش تحلیل محتوای کتاب های فارسی بخوانیم مقطع ابتدایی از منظر میزان توجه به امید و مؤلفه های آن بوده است. روش پژوهش توصیفی و از نوع تحلیل محتوا بوده است. جامعه آماری، بر اساس نمونه گیری هدفمند کتاب های فارسی بخوانیم شش پایه ابتدای چاپ سال 1400 که مشتمل بر 715 صفحه می باشد، به عنوان نمونه انتخاب شدند. انتخاب مؤلفه ها بر اساس نظریه امید اسنایدر صورت  گرفته، همچنین برای تعیین پایایی دیدگاه های تحلیل گران نسبت به مؤلفه های امید در محتوای کتب درسی از روش پی اسکات استفاده گردید و میزان (85/0) بدست آمد که ضریب بالایی است. داده ها در قالب آمار توصیفی و با استفاده از مراحل سه گانه آنتروپی شانون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج و یافته های  بخش کیفی تحلیل محتوا نشان داد که پنج مؤلفه امید بر اساس نظریه امید اسنایدر که در اکثر منابع دیگر نیز مورد تأکید قرار گرفته است عبارت اند از: 1- داشتن هدف 2- قدرت راه یابی یا برنامه ریزی ( تفکر گذرگاه) 3- قدرت اراده ( تفکر عامل) 4- شناسایی موانع رسیدن به هدف 5- قدرت صبر و پایداری (تاب آوری). و در بخش کمی تحلیل محتوا که با آنتروپی شانون صورت گرفته است، از میان 5 مؤلفه مورد مطالعه امید، مؤلفه داشتن هدف با میزان بار اطلاعاتی 7923/0و ضریب اهمیت 2009/0 بیشترین توجه و مؤلفه قدرت صبر و پایداری (تاب آوری) با میزان بار اطلاعاتی 7940/0 و ضریب اهمیت 1992/0 کمترین توجه را به خود اختصاص داده است.