منوچهر

بعضی از روایت های شاهنامه با دیگر منابع متفاوت است. یکی از دلایل این تفاوت، تغییراتی است که در روایت های حماسی رخ می دهد و به بعضی از منابع می رسد که یک نمونه از این تغییرات، انتقال یک خویشکاری، عمل و... از شخصی به شخص دیگر است. از نمونه های این مقوله، انتقال شکست منوچهر از افراسیاب به دوران نوذر در شاهنامه است. این جنگ که در اغلب روایت های قبل، هم زمان و حتی بعد از فردوسی به منوچهر منسوب بوده، در شاهنامه به دوران نوذر منتقل شده است. در این مقاله سعی شده پس از بررسی روایت ها، اصالت آنها و علت این انتقال روشن شود. نتایج پژوهش نشانگر این است که از طرفی منوچهر در گذر زمان، چهره ای مینوی یافته و از طرفی، نوذر چهره ای منفی پیدا کرده است. بنابراین می بایست در آغاز، این شکست در دوران منوچهر بوده و در روایت های متأخر و نزدیک به عصر فردوسی به دوران نوذر منتقل شده باشد.

در نسخه های شاهنامه سرنویس هایی آمده که در آن ها آغاز پادشاهی ای یا عنوان رویدادی بیان شده است. در آغاز پادشاهی منوچهر عبارت «پادشاهی منوچهر صد و بیست سال بود» آمده و در گفتار «اندر اندرزکردن منوچهر نوذر را»، مرگ منوچهر در صد و بیست سالگی روی داده است؛ درنتیجه این پرسش به ذهن می رسد که آیا مدّت پادشاهی منوچهر صد و بیست سال بوده یا او صد و بیست سال عمر کرده است؟ زیرا اگر عمر او صد و بیست سال باشد، طبعاً سال های شهریاری وی باید کمتر از این زمان بوده باشد. در برخی متون تاریخی و طومارهای نقّالی روایت هایی ذکر شده که زندگانی منوچهر را بیش از صد و بیست سال بیان کرده اند. در بسیاری از منابع تاریخی، موسی(ع) معاصر منوچهر پیشدادی است و در تورات و بسیاری از متون تاریخی، طول عمر موسی(ع) صد و بیست سال ذکر شده، که احتمالاً در اثر آمیختگی روایت های منوچهر با روایت های موسی(ع) این دوران زندگانی به منوچهر منسوب شده است. در روایات اساطیری-حماسی نمونه هایی از انتقال برخی ویژگی ها و کردارها از یک شخصیت به شخصیت دیگر دیده می شود که باعث شکل گیری این فرضیه می شود که با توجه به هم زمانی موسی و منوچهر، احتمالاً برخی از ویژگی های آن ها به یکدیگر منتقل شده که مهم ترین آن ها نسبت دادن طول عمر موسی(ع) به منوچهر است. از این رو در این پژوهش سعی شده با بررسی منابع رسمی و نقّالی برای اثبات یا رد فرضیه ی مذکور و همچنین مشخص نمودن سال های زندگانی منوچهر پاسخ هایی عرضه شود.