مطابقت حکایی

تنها علم حصولی است که محور بحث مطابقت حکایی و فراحکایی قرار می گیرد. «ذهن»، به عنوان ساحت حکایی و شأنی از شئون نفس، در جدول وجودی خود ویژگی حاکیّ بالذات بودن صور تصوری جزئی و کلی، و صور قضیه ای و تصدیقی را ارائه می دهد و بستری فراهم می کند که عقل به یاری آن، به این گونه ویژگی صور بار می یابد و ازآنجاکه حکایت این صور بالذات است، نتیجه می گیرد که براساس اصل تضایف، بایستی حاکیّ و محکیّ نیز در ظرف حکایت تحقق داشته باشند، چراکه حاکیّ همین صوری می باشند که چیزی را ارائه می دهند و محکیّ هم همان چیزی است که با واسطه این صور ارائه می شود. بر این اساس، این مفاهیم نیز، صرف نظر از واقع نفس الامریِ خود، با چیزی که ارائه داده و می نمایانند مطابقت حکایی دارند و چنین مطابقتی در ذهن ارائه شده و نمایش داده می شود و عقل آن را یافته و به صحت آن حکم می کند.

واقع نمایی یافته های ذهن و چگونگی آن، از مسائل اساسی معرفت شناسی است. به نظر می رسد در فلسفه صدرالمتألهین، واقع نمایی ذهن به دو شکل کلی مطرح شده است؛ تطابق عوالم و تطابق ماهوی میان وجود ذهنی و وجود خارجی. اما به دلیلِ گوناگونی تعابیر از ماهیت در آثار صدرا، شارحان حکمت صدرایی به مساله چیستی ماهیت و نوع رابطه آن با وجود توجه ویژه داشته و هر کدام تحلیل و تدقیق خاصی ارائه کرده اند. در این مقاله به تقریر و تبیینات آیت الله جوادی آملی و استاد مصباح یزدی متمرکز شده و سعی کرده ایم با روش توصیفی تحلیلی به چگونگی تطابق ذهن و عین از دیدگاه این دو شارح متاخر حکمت متعالیه بپردازیم؛ یافته های تحقیق چنین است که ایشان با توجه به نقش ماهیت و مفاهیم ماهوی در واقع نمایی ذهن،  ملاک بودن ماهیت برای شناخت، و نوع رابطه ماهیت با وجود درحکمت صدرایی، معتقدند ماهیت صرفا ظهور ذهنی داشته، در خارج هیچ تحققی ولوبالعرض ندارد و جایگاه آن فقط در ذهن است؛ از این رو ماهیت ذهنی فقط حاکیِ از واقعیت خارجی بوده و مطابقت عینی بین ماهیت ذهنی و واقعیت خارجی معنا ندارد؛ بین ذهن و خارج تنها مطابقتِ حکایی برقرار است.