تحولات یمن

یمن به رغم بی ثباتی گاه و بیگاه آن و در تلاقی گاه شرق و غرب، این روزها یکی از بدترین بحران های سیاسی و ناآرامی های چند دهه اخیر را از سر می گذراند. برخی از تحلیلگران آنچه را که در یمن اتفاق می فتد، نوعی رقابت یا به تعبیری «جنگ سرد» ایران و عربستان سعودی به شمار می آورند. در همین راستا، سوالی که در چهارچوب نظریه رئالیسم تهاجمی مطرح می شود این است که «مواضع تهاجمی عربستان در قبال تحولات یمن چه ارتباطی با نقش و جایگاه منطقه ای جمهوری اسلامی ایران دارد؟» در پاسخ به پرسش اصلی، این فرضیه به آزمون گذاشته خواهد شد که «رفتار عربستان در قبال تحولات یمن، در چهار سطح تحلیل بین المللی، منطقه ای، زیر منطقه ای و دوجانبه متأثر از برتری منطقه ای ایران و احساس خطر از نضج گرفتن تفکر شیعی در این مناطق است». یافته های پژوهش نشان می دهد که آنچه یمن را به سوی آغاز جنگ داخلی سوق می دهد رقابت و احساس تهدید عربستان سعودی سنی مذهب از موقعیت ویژه ایران شیعی مذهب و تلاش برای حفظ و گسترش حوزه نفوذ و کنترل خود به عنوان یک بازیگر منطقه ای در قبال ایران است. از همین رو، عربستان و متحدان پادشاه نشین آن در حاشیه خلیج فارس، کنترل حوثی ها بر صنعا، پایتخت یمن را کودتا دانسته اند و با اتخاذ سیاستی تهاجمی و پیشدستانه در عرصه سیاست خارجی در صدد سدبندی ایران و گسترش حوزه نفوذ منطقه ای خود برآمده اند. اما این درحالی است که بحران پیچیده یمن ریشه در سیاست، قومیت و قبیله گرایی در این کشور دارد. بحرانی که پتانسیل تزریق تنش بیشتر به روابط دو کشور تولیدکننده بزرگ نفت در خاورمیانه، یعنی ایران و عربستان را دارد.

سیاست خارجی قدرت های بزرگ همواره در روند تحولات و مسائل بین المللی و منطقه ای از اهمیت بسزایی برخوردار بوده، به گونه ای که گاه با حضور آنها سرنوشت سیاسی یک کشور دستخوش تغییرات فراوانی شده است. یمن در سال های اخیر شاهد درگیری های خشونت باری بوده که از درگیری های داخلی شروع شده و اکنون عرصه تقابل قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای شده است.آغاز بحران سیاسی در این کشور در سال 1390 بودوپس از خروج صالح و روی کار آمدن منصور هادی خاتمه یافت و در سال 1394 به شکلی دیگر نمود پیدا کرد. یکی از بازیگران اصلی تحولات یمن عربستان سعودی است که همواره سعی دارد با تضعیف یمن، نفوذ خود را در این کشور افزایش دهد. سقوط دولت عبدالله صالح و روی کار آمدن مهره کلیدی عربستان،منصور هادی، و همزمان با آن مخالفت های مردمی، یمن را درگیر تنشی کرده است که تاکنون ادامه دارد. آمریکا هم در قبال این تحولات، همکاری ویژه ای را با عربستان سعودی به اجرا گذاشته است. این مقاله سعی دارد به این سؤال بپردازد که جهت گیری سیاست خارجی آمریکا و عربستان در قبال بحران یمن چگونه بوده است؟ فرضیه مقاله این است که عربستان در قبال تحولات یمن، سیاست حفظ وضع موجود با رویکردی تهاجمی و ایالات متحده آمریکا با حفظ منافع خاص خود که گاه در تعارض با سیاست های عربستان است، در قبال این تحولات، رهیافت همگرایی با عربستان را برگزیده است. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی- تحلیلی با استفاده از ابزار کتابخانه ای است.   

یمن یکی از حاصلخیزترین مناطق شبه جزیره عربستان به شمار می رود و به علت دارا بودن موقعیت خاص جغرافیایی و بنادر و جزایر مهم در طول تاریخ مطمع نظر بازیگران منطقه ای و بین المللی بوده و صفحات تاریخ این کشور را حوادث گوناگون پر کرده است. دیپلماسی و سیاست خارجی دولت عربستان سعودی به شدت متأثر از ایدئولوژی وهابیت و نفت است و لذا به شدت نگران افزایش نفوذ ایران در منطقه است. بر همین اساس، عربستان سعودی سعی کرده و خواهد کرد تا به هر طریق ممکن، ایران را از معادلات جدید شکل گرفته در منطقه حذف کند و نقش آن را به حداقل کاهش دهد. یمن یکی از مهم-ترین این مناطق است. جایی که عربستان آن را به عنوان حیاط خلوت خود به حساب می آورد. عربستان سعودی، قدرت گیری انصارالله و گروه های شیعی در یمن را تهدید مستقیمی از سوی جمهوری اسلامی ایران قلمداد کرده و به مقابله نظامی با آن پرداخته است. پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که عربستان سعودی در قبال تحولات مردمی یمن چه رویکردی را دنبال می کند؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که سعودی ها با اهدافی همچون محدودسازی ایران، سست کردن حلقه های محور مقاومت در منطقه و نیز جلوگیری از سرریز شدن تحولات یمن به مرزهای شرقی خود در راستای حفظ و ایجاد یمنی ضعیف و دور نگه داشتن شیعیان این کشور از منابع قدرت گام بر می دارند. روش شناسی این پژوهش توصیفی – تحلیلی بوده و سعی شده است بر پایه نظریه رئالیسم تهاجمی به بررسی این موضوع پرداخته شود.