جنبش اسلامی

جنبش اسلامی پاکستان به علت نقاط ضعف و تهدیدهای پیش رو در رسیدن به هدف خود ناکام بوده است از آنجا که در عصر بیداری اسلامی فرصت های جدید پیش روی این جنبش قرار گرفته است، این تحقیق به بررسی فرصت ها و چالش های جنبش اسلامی پاکستان در عصر بیداری اسلامی می پردازد. نقاط قوت جنبش اسلامی پاکستان عبارت است از هویت اسلامی مردم پاکستان، قوی بودن ایدئولوژی اسلام گرایی، و فعالیت گسترده گروه های اسلام گرا. نقاط ضعف جنبش اسلامی پاکستان عبارت است از تفرقه، رهبری واحد و انتخاب راهبردهای ناکارآمد. مهمترین فرصت های پیش روی جمهوری اسلامی پاکستان، پیروزی انقلاب اسلامی ایران، خیزش های مردمی در برخی کشورهای عربی در اثر وقوع موج جدید بیداری اسلامی، ظهور و تشکیل شبکه های اجتماعی مجازی باشد؛ همچنین مهم ترین تهدیدات پیش روی این جنبش عبارتند از: فشارهای آمریکا به دولت پاکستان برای محدود کردن فعالیت گروه های اسلامی پس از حوادث ۱۱ سپتامبر، حمایت عربستان سعودی از جریان های تکفیری و فعالیت طالبان در نزدیکی مرزهای پاکستان می باشد.

امام خمینی(ره) و سید قطب، از اندیشمندان معاصر جهان اسلام بودند که در برون رفت جهان اسلام از گرفتاری سیاسی و اجتماعی تئوری پردازی کردند. گرفتار شده بودند. هر دو متفکر جهان اسلام که امام با مبانی فقه سیاسی تشیع و سید قطب مبتنی بر اندیشه سیاسی اهل تسنن در صدد ارائه راهکار عملی بودند. مقاله حاضر تلاش می کند با بررسی اندیشه و آرای امام خمینی(ره) و سید قطب به مبانی اندیشه سیاسی، وجوه اشتراک و تمایز تفکر سیاسی دو اندیشمند مسلمان معاصر در ایران و مصر«جهان اسلام» بپردازد.این پژوهش در صدد پاسخ گویی به این پرسش است که چه شباهت و تفاوت هایی بین نظام فکری امام خمینی و سید قطب وجود دارد؟ به نظر می رسد علاوه بر مبانی فقهی و تفاوت در دستگاه فکری تشیع و تسنن روش و نوع تفسیر از «اسلام سیاسی» در نزد دو متفکر تفاوت اساسی داشته هرچند هردو در پایبندی به شریعت و پیوند وثیق دین و سیاست همفکر بودند؛ ولی آراء و اندیشه امام به هژومونیک شدن اسلام سیاسی انجامیده و تاثیر انقلابی در نهضت ها گذاشته است؛ این درحالی است که نوشته های فکری و تفسیر سید قطب سبب برداشت های افراطی و تندروانه «القاعده و تکفیر سنی» را در پی داشته است..

حزب التحریر نام یک جنبش اسلامی است که در سال 1952 تقی الدین النبهانی، عالم فلسطینی، آن را تأسیس کرد. وی که از اعضای فعال اخوان المسلمین مصر بود، پس از جدایی از اخوان به تأسیس حزب التحریر اقدام نمود. این جنبش اسلامی، که با پیروی از آموزه های مؤسس خود درصدد برقراری حکومت اسلامی (خلافت) است، به سرعت در جهان اسلام بازتاب فضایی یافت. یکی از کانون های نفوذ این حزب آسیای مرکزی است. پیشینه فعالیت التحریر در آسیای مرکزی به پایان دهه 1980 و آغاز دهه 1990میلادی برمی گردد. در این پژوهش، که روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و برای جمع آوری اطلاعات از منابع مکتوب و اینترنت استفاده شده، سؤال این است: قلمروخواهی حزب التحریر در آسیای مرکزی ناشی از چه چیزی بود؟ در پاسخ می توان آن را ناشی از ایدئولوژی حزب برای برقراری حکومت اسلامی (خلافت) در آسیای مرکزی قلمداد کرد. یافته های پژوهش نشان می دهد سقوط اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، ایجاد فضای لازم برای فعالیت گروه های اسلام گرا در آسیای مرکزی، اقبال گسترده مسلمانان به اسلام گرایی، و شرایط سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی منطقه در زمره عوامل مهمی بودند که زمینه لازم را برای قلمروخواهی التحریر در آسیای مرکزی فراهم نمودند. بنابراین، می توان گفت حضور این حزب در منطقه مبارزه به منظور بیداری اسلامی، جاری نمودن شریعت اسلامی، و نهایتاً برقراری حکومت اسلامی (خلافت) است.

نگاهی به تاریخ کردستان نشان می دهد که سرزمین کردها در هر چهار پارچه کردستان (ایران، عراق، سوریه و ترکیه) محل زندگی فرقه های مختلف دینی همچون اهل سنت، شیعه، یارسان، یزیدی، شبک، بهایی و طریقت های قادریه و نقشبندیه و پیروان دیگر ادیان الهی همچون مسیحیت و یهودیت و همچنین پیروان آئین زردتشتی بوده است. چنین تنوعی به لحاظ عقیدتی بخشی از تاریخ کردستان بخصوص باشور کردستان (کردستان عراق) بوده است. علیرغم این تنوع فرقه ای در کردستان عراق و با وجود گفتمان حاکم بر این منطقه که عمدتاً گفتمان اهل سنت بوده درگیری و کشتار فرقه ای روایت نشده و یا اگر بوده، ناچیز بوده است. اما با رواج سلفی گری در کردستان، این همزیستی مسالمت آمیز فرقه ای جای خود را به تفکر خشونت آمیز سلفی گری داد. ریشه پیدایش سلفی گری در کردستان عراق به نفوذ تفکر اخوان المسلمین در عراق و کردستان (1940) بر می گردد. علی رغم اینکه اخوان المسلمین خود را یک جنبش اسلامی با خط مشی مسالمت جویانه به جهان اسلام معرفی کرده باید گفت که بیشتر رهبران گروه های جهادی از بطن اخوان المسلمین برخاسته اند و مبانی عقیدتی آنها به جماعت اخوان بر می گردد. به عنوان نمونه، متفکران اندیشه های رادیکالیسم اسلامی همچون سیدقطب مصری و ابوالعلاء مودودی پاکستانی در افکار و آراء خود امت اسلامی را به جهاد در راه خدا به منظور احیای خلافت اسلامی تشویق و دعوت نمودند. گروه های جهادی که در بخش های مختلف جغرافیای سیاسی جهان اسلام از جنوب شرق آسیا (فیلیپین) گرفته تا غرب قاره آفریقا (نیجریه) پراکنده اند. یکی از کانون های فعالیت آنها اقلیم کردستان عراق بوده است. پیدایش تفکر اخوان المسلمین در کردستان عراق از یک سو به دلیل وجود موزائیکی از اقلیت های قومی و مذهبی همچون کرد، ترکمن، آشوری، عرب، کلدانی، سنی شیعه، یارسان، قزلباش و شبک و از سوی دیگر فقدان یک مکانیسم حزبی از جانب احزاب ناسیونال و سکولار در این اقلیم منجر به شکل گیری گروه های جهادی و تندرویی همچون جندالاسلام، انصارالاسلام و جماعت انصارالسنه شد که با شعار بازگشت به سنت سلف صالح و مبارزه با بدعت تحت لوای احیای خلافت اسلامی در قالب جهاد در راه خدا به جنگ با احزاب کردی و ایجاد ناامنی در کردستان گام برداشت. این گروه های رادیکال اسلامی اگرچه توانستند اندک زمانی اوضاع سیاسی و اجتماعی کردستان عراق را متأثر سازند، ولی در نهایت کردستان از لوث وجود فیزیکی آنها پاک شد.