ساختمان هجایی

واژگانی که بر آوای خاصّی دلالت می کنند، در زبان کردی چنان تنوّعی دارند که برای تمام انواعِ صداهای مختلف می توان واژه ای معیّن یافت. این گونه از واژگان از نظر نوعی، بر خلافِ زبان فارسی، صرفاً اسم نیستند، بلکه غالب آنها از مقوله ی فعل محسوب می شوند که در دو زمانِ حال و گذشته و برای صیغه-های سه گانه و در وجه های مختلف قابلِ صرف هستند؛ بنابراین آوانماها را در زبان کردی می توان به دو دسته تقسیم کرد: 1- آواهای فعلی؛ 2- آواهای اسمی. آواهای فعلی چون ذاتاً وقوع عملی را نشان می-دهند و می توان ریشه ی فعلی را در آنها مشخّص کرد، ساختمانِ صورتِ مصدری و صرفِ فعلِ آنها بسیط (= ساده) است؛ امّا آواهای اسمی هنگامی که به حالتِ فعل درآیند، شکلِ فعلیِ آنها به صورتِ مرکّب خواهد بود. در این نوشتار نخست توصیفی از ساختمانِ هجایی و الگوی ترکیب و ترتیب واجی در آوانماهای زبان کردی بیان می شود، سپس نمایه ای از پُرکاربردترین آوانماهای موجود در این زبان به ترتیب حروفِ الفبا ذکر می شود.

یکی از مهمترین گویش های اورامی در خارج از جغرافیای اورامان، گویش عبدالملکی است که گویشوران آن در بخش ساحلی میانکاله شهرستان بهشهر سکونت دارند. این گویش به دلیل دور افتادن از خاستگاه خود یعنی اورامان لهون، تا حدودی با سایر گویش های اورامی که اکنون در استان کرمانشاه رایج اند، تفاوت دارد. هدف مقاله حاضر، آن است که پس از بررسی و توصیف ساختمان هجایی گویش عبدالملکی، برخی از فرایندهای واجیِ آن در واژه های مشترک با فارسی معیار را مورد تحلیل قرار داده و قاعده مخصوص هر یک را ارائه دهد. روش مطالعه حاضر، توصیفی- تحلیلی است و داده ها در چارچوب واج شناسی زایشی و نظریه بهینگی تحلیل شده اند. برخی از مهم ترین یافته های این پژوهش از این قرارند: 1. ساختمان هجایی گویش عبدالملکی از هشت هجا تشکیل شده است؛ 2. در ابتدای هجا می تواند خوشه همخوانی وجود داشته باشد؛ 3. فرایندهای واجیِ همگونی، ناهمگونی، حذف، درج، تضعیف و قلب در این گویش فعال است؛ 4. توالی دو همخوان / n / و / d / در گفتار به کار نمی رود؛ 5. در تحلیل فرایند قلب، سه محدودیت linearity ، SCL ، و SSP دخیل اند؛ 6. در فرایند تضعیف، محدودیت کم کوشی بر تمام محدودیت ها اولویت دارد.