محمدعلی علومی

نقد اسطوره ای از آن نظر که با زمینه های متنوع و گوناگونی مانند: مردم شناسی، مطالعات تاریخ تمدن، ادیان، روان شناسی جمعی و روان شناسی یونگ و مطالعات کهن الگویی، مرتبط است؛ روی کردی میان رشته ای به حساب می آید. منتقد در این نقد به تحلیل و بررسی تمامی نشانه های کهن الگویی موجود در متن می پردازد که خودآگاه یا ناخودآگاه در آفرینش اثر ادبی، مؤثر بوده اند. با توجه به کاربرد این شیوه در شناخت ارزش های ناخودآگاهانه متن و تحلیل سطوح نمادین آن، به نظر می رسد متونی که حاوی نشانه های اسطوره ای هستند؛ برای تحلیل با این شیوه، قابلیت بیش تری دارند. از جمله این متون، رمان پریباد نوشته محمدعلی علومی است. این رمان، سرشار از بن مایه های اسطوره ایست که مؤلف آن، خودآگاه یا ناخودآگاه به آن توجه کرده است. محقق در این مقاله بر آن است تا با روشی تحلیلی به بررسی اسطوره های شاخص این رمان هم چون اسطوره پری و باد و تطبیق آن با شاهنامه فردوسی بپردازد. بررسی های حاصل از تحقیق نشان می دهد که این مفاهیم در شاهنامه به عنوان پیش متن، بیان شده است و نویسنده رمان سعی در خوانش دوباره این اسطوره ها در رمان پریباد دارد.

داستان نویسان پسامدرن برای بازآفرینی اثر هنری و نقد مسائل اجتماعی از نقیضه نویسی بهره می گیرند. داستان «بز زنگوله پا» از محمدعلی علومی داستانی پسامدرنیستی است. در این نقیضه درون مایه ای مفهوم کلی گرایانه متن سنّتی از هم می پاشد و داستان به محل چالش گفتمان های متضاد بدل می گردد. از مضامین پسامدرن در داستان می توان به بازتاب سبک زندگی شهری، سیطره گفتمان ها در رفتار شخصیّت ها، بریدن از سنّت ها، جانشین شدن فردیّت به جای آرمان گرایی جمعی و نقش تکنولوژی و فناوری در زندگی امروز اشاره کرد. نویسنده از طریق اتصال کوتاه از جهان واقعیّت به جهان تخیّلی داستان وارد می شود و خط مرزی میان داستان و واقعیّت را فرو می ریزد و بر تصنعی بودن اثر تأکید می ورزد. اتصال کوتاه در کنار مؤلّفه هایی چون عدم اقتدار نویسنده، نوسان زاویه دید، وجود روایت های تو در تو و پایان بندی آزاد از عوامل ایجاد عدم قطعیّت در داستان اند. وجود بینامتن های گوناگون در داستان و آمیختن شعر و نقیضه و خاطره گویی سبب پویایی و توسعه متن شده است. حضور چند بینامتن در کنار یکدیگر، خواننده را با جهان های متفاوتی که در یک شبکه متنی جای دارند، روبرو می کند. روابط بینامتنی و اتصال کوتاه در برجسته کردن محتوای هستی شناسانه اثر نقش مهمی دارند؛ چرا که موجب سیّال شدن مرزهای بین متون مختلف می شوند. این نوشتار با شیوه توصیفی- تحلیلی قصد دارد به سوالات زیر پاسخ دهد. 1- کدام مؤلّفه های پسامدرن در داستان بز زنگوله پا دیده می شود؟ 2- نویسنده برای برجسته کردن محتوای وجود شناسانه از چه روش هایی استفاده می کند؟