عدالت گستری

جامعه شناسی مدیریت دولتی به مثابه شاخه ای از جامعه شناسی سازمان ها، در صدد وقوف بر تأثیرات متقابل دولت و جامعه است. دولت ریشه در جامعه دارد و جامعه شناسی دولت، بررسی جایگاه دولت در جامعه است. مدیرت دولتی نیز به عنوان سکاندار دولت منبع اثرگذاری بر جامعه ضمن اثر پذیری از شرایط جتماعی است. در جوامع بزرگ دولت بزرگ ترین و مقتدرترین نوع سازمان است که بر جامعه اعمال قدرت کرده و زندگی و فرایندهای اجتماعی (فرهنگی، سیاسی و اقتصادی ) را دگرگون می کند. در این نوشته دولت در قالب دو دیدگاه وابستگی و استقلال تحلیل شده و کارکرد اصلی دولت به جای ابزار سلطه و عنصر انسجام دهنده، عدالت گستری تعریف شده است. ضمن این که بحث کارایی اقتصادی و عدالت اجتماعی در ارتباط با پدیده دولت مورد تحلیل قرار گرفته است. پیشاپیش گفته می شود که در این مقاله بیشتر به مفاهیم انتزاعی پرداخته شده و از اشاره به موارد خاص اجتناب شده است.البته نظریه های رویکرد جامعه شناسی سازمان به منظور قابلیت استفاده در طیف وسیعی از انواع سازمان ها، معمولاً در سطح انتزاع بالاتری ارایه می شوند.

پس از حکومت نبوی حکومت امام علی (ع) است که به رغم مدت زمان کوتاهش پیامدها و آثار فراوانی را برای جامعة بشری به همراه داشته است. رفتار و نگرش سیاسی ایشان به گونه ای بوده است که نه فقط برای مسلمانان بلکه برای تمام دوره ها و حکومت ها به مثابة الگویی به کار گرفته می شود تا بشر به واسطة آن مسیر سعادت و خوش بختی را طی کند. رفتارها و ویژگی هایی مانند صراحت، پاسخ گویی و حساب پس دهی، حاکمیت عامه، عدالت و برابری، انتخابات آزاد، شایسته سالاری، و حاکمیت قانون، که امروزه مورد توجه بسیاری از اندیشمندان علوم اجتماعی و سیاسی قرار گرفته اند، در اندیشة سیاسی و حکومت آن امام جایگاه ویژه ای داشته اند. بنابراین، با توجه به اهمیت این مسئله، ضرورت بازنگری در اندیشه های امام علی (ع)، با توجه به نگرش الهی و انسان مدارانة آن حضرت احساس می شود؛ چراکه حکومت علوی در طی مدت کوتاه خویش، همة آن چه را بر عهده گرفته بود، محقق ساخت. ما می کوشیم که با درک آثار و پیامدهای حکومت امام علی (ع) فضای مناسب تری را برای رشد و بالندگی آحاد مردم در جامعه ترسیم و فراهم کنیم.

مقاله حاضر با استفاده از رویکرد تفسیری و روش شناسی نظریه داده بنیاد به بازسازی معنایی دولت اسلامی بر اساس بیانات مقام معظم رهبری می پردازد. دولت اسلامی از مباحث مهم سیاسی اجتماعی در بیانات مقام معظم رهبری است. به رغم بحث ها و گفتگوهای فراوانی که در این زمینه میان نظریه پردازان دانشگاهی ، مدیران و رهبران صورت گرفته است، اما هنوز این مفهوم و مصادیق آن در قالب یک الگوی علمی و مدل نظری (تحلیلی) بر اساس بیانات مقام معظم رهبری ارائه نشده است؛ حال آنکه حدود 5 دهه از ظهور دولت اسلامی می گذرد . این مقاله به منظور پُر کردن خلأ علمی در کشور و با الگو قرار دادن سخنان مقام معظم رهبری به بررسی اندیشه های آن شخصیت درزمینة دولت اسلامی پرداخته است. روش شناسی پژوهش حاضر ، روش شناسی کیفی است و از روش نظریه پردازی داده بنیاد ثانویه برای انجام عملیات تحقیق استفاده شده است . مهم ترین پرسش های تحقیق حاضر این خواهد بود که: چه مدل نظری دولت اسلامی را از دیدگاه مقام معظم رهبری تبیین می کند؟»، چه تغییراتی در ایران باید رخ دهد تا دولت اسلامی محقق گردد ؟ راهبردهای کنشی آن چیست ؟ و پیامدهای این راهبردها چه خواهد بود ؟. در این پژوهش به جای آزمون نظریه و تأیید یا رد آن به ارائه نظریه به صورت محدود به واقعیت پرداخته می شود تا بر اساس آن ، مدل نظری ( تحلیلی) [2]در خصوص دولت اسلامی به شیوه نظریه پردازی داده بنیاد ارائه  گردد. یافته های به دست آمده شامل چندین مقوله عمده به این شرح می باشد. متعیّن های سلامت اعتقادی و اخلاقی مسئولان، خدمت به مردم، به عنوان شرایط علّی درونی؛ حکمت و خردگرایى در سیاست بین المللی و داخلی به عنوان شرایط علّی بیرونی؛ قانون گرایی ، سلامت اقتصادی به عنوان شرایط مداخله گر ، تکیه به ظرفیت درون زای کشور، عدالت گستری به عنوان پیامدهای دولت اسلامی و مقوله هسته ایِ این بررسی در دولت اسلامی است که مقولات عمده فوق را دربرمی گیرد.

کنش های عدالت گسترانه و اصلاح طلبانه ی خلیفه مهتدی (حک. 255-256ق) در یکی از بحرانی ترین دوران های تاریخی خلافت اسلامی به طرح پرسش از منطق کنش ورزی او، اهمیتی تاریخی بخشیده است. از این روی، این پرسش که چرا مهتدی در شرایط فترت سیاسی خلافت عباسی به عدالت گستری و اصلاح طلبی توجه کرد؟ به عنوان موضوح محوری مقاله حاضر انتخاب شده است. راهبرد مقاله در پاسخ به این پرسش، تبیینِ تفهمیِ کنش بر مبنای بستر کنش، نیت کنش، انگیزه کنش، ارزیابی کنش گر از شرایط و شیوه تحقق کنش است. از کاربست مدل تبیین تفهمی پیرامون کنش های مهتدی مشخص می شود که مؤلفه های بحران خیز بستر و بافتار تاریخی عصر خلافت مهتدی هم چون تسلط ترکان و بی سامانی امور خلافت، انگیزه خلیفه را برای احیای نقش اجتماعی خود تعین بخشید و خلیفه بر اساس آن به مراقبت اجتماعی بر مبنای کنش ورزی اصلاح طلبانه و عدالت گسترانه با هدف بازگرداندن قدرت اولیه خلافت عباسی پرداخت.

هدف: نیل به اهداف جامعه اسلامی و تحقق تمدن اسلامی، نیازمند نگاه مدیریتی متفاوت و مبتنی بر آموزه های دین مبین اسلام است که جز با تلاش خستگی ناپذیر و اتکا به توانمندی های داخلی محقق نخواهد شد. در این راستا، حرکت مستمر نظام حکمرانی و مدیریتی کشور به سمت مدیریت جهادی، بسیار مهم و قابل توجه است؛ زیرا برابر فرمایش امیر مؤمنان، امام علی(ع)، اصلاح زمامداران مقدمه اصلاح جامعه است. بنابر این، مفهوم پردازی و تبیین مختصات مدیریت جهادی، ضروری به نظر می رسد. هدف پژوهش حاضر، تبیین مختصات مدیریت جهادی بر اساس کتاب حماسه حسینی استاد شهید مرتضی مطهری، به منظور تبیین سیره امام حسین(ع) بود. روش: رویکرد پژوهش، استقرایی و نحوه انجام آن، کیفی بود و بر اساس راهبرد نظریه داده بنیاد، مضامین و مقوله ها و مفاهیم مرتبط با مدیریت جهادی استخراج شدند. یافته ها: بر اساس سیره امام حسین(ع)، نهادینه سازی مدیریت جهادی در نظام حکمرانی و مدیریتی کشور، نیازمند توجه به الزامات ذیل است: حفظ، اصلاح و تقویت جامعه اسلامی؛ اشاعه امر به معروف و نهی از منکر؛ پرهیز از دنیاپرستی در قالب پناه بردن به خدا از حرص و بی تابی و پرهیز از طمع به منصب، پول و لذت؛ اخلاص؛ تمسّک به سیاست علوی و منطق انقلابی؛ عدالت گستری؛ ظلم ستیزی؛ جهل ستیزی؛ صبر در مسیر حق و قیام مقدس و جاویدان علیه باطل. نتیجه گیری: مدیریت جهادی در مکتب امام حسین(ع) با تهذیب نفس؛ تبعیت محض از منطق حق پرستی و اصلاح؛ اطاعت پذیری؛ جامع نگری و رویکرد سیستمی؛ مدیریت کارامد منابع؛ مدیریت راهبردی سرمایه های انسانی؛ تکلیف مداری و مسئولیت پذیری مشخص می شود.