وجدان اخلاقی

یکی از محوری ترین مباحثی که علامه جعفری در عمده آثار خود، تلویحاً و تصریحاً، به آن اشاره نموده، وجدان اخلاقی است. از منظر وی، مدلول مفهوم وجدان اخلاقی، شامل ندای درونی، قطب نمای وجود انسانی، رهنمون سازی به سوی ایدئال ها می باشد. ایشان در دفاع از وجود وجدان اخلاقی، به شمول این قوه بین تمامی انسان ها صحه گذاشته است و فعالیت این قوه را مکمل فعالیت روش عقلانی می شمارد. در نظر علامه، کارکردهای وجدان اخلاقی می تواند شامل بروز عواملی چون، رشد شخصیت بشری، راهنمای مطمئن انسانی و مواردی از قبیل سرزنش و شکنجه شدن انسان باشد. تحقیقات ایشان در باب وجدان اخلاقی، کوششی بی بدیل است؛ اما با این همه، نظریه ایشان با انتقادهایی نیز مواجه است که از آن جمله می توان به تأثیر قوانین اخلاقی اجتماعی بر وجدان اخلاقی، مستقل دانستن قوه وجدان اخلاقی از سایر قوا، و وجود ایدئال های مختلف در بین افراد و جوامع یاد کرد. علاوه بر این، علامه جعفری عمده اهتمام خویش را بر مفهوم وجدان اخلاقی معطوف کرده و از مصادیق وجدان اخلاقی کمتر سخن گفته است.

حاکمیت نظم و قانون مداری از مهم ترین مؤلفه های اجتماعِ به سامان است که بستر امنیت و آرامش را برای سیر افراد در جهت اه داف ف ردی و جمعی امکان پذیر می سازد. دستی ابی به جامع ة بهره مند از نظم عمومی، نیازمند وجود قوانین مربوط و مابازای قانونی مناسب برای اجرای این قوانین است. بی شک مهم ترین ضامن اجرای قوانینِ دارای جنبه نظم عمومی، دولت ها و نهادهای اجتماعی قضایی و انتظامی هستند؛ اما توجه به اخلاقیات، حاکی از وجود مابازای اخلاقی و درونی برای رعایت قوانین یادشده است. ازاین رو هماهنگی و همراهی الزامات خارجی و درونی، مهم ترین دستاورد برای رسیدن به نظم عمومی خواهد بود. در تحقق این هدف، مفهوم وجدان اخلاقی با توجه به کارکردهای آن، نقش اساسی دارد. در این نوشتار با مراجعه به آرای اندیشمندان، ضمن مفهوم شناسی «وجدان اخلاقی»، تأثیر این عاملِ در دسترس و همگانی برای تربیت افراد اخلاقی و به تبع آن تشکیل جوامع اخلاقی که نظم داری و قانون مداری را سرلوحه فعالیت های خود قرار دهند، بررسی شده و تلاش گردیده است تا مفهوم اخلاقی وجدان به صورتی کاربردی تر ارائه شود.

هدف از این پژوهش تعیین روایی و پایایی نسخه فارسی محتوای قضاوت اخلاقی در ورزش ورزشکاران ایرانی است.تعداد 196 ورزشکار (66/21= M) دو پرسش نامه: ارزیابی محتوای قضاوت اخلاقی (پرسش نامه محتوای قضاوت اخلاقی در ورزش) و ارزیابی خشم و پرخاشگری (مقیاس خشم و پرخاشگری رقابتی) تکمیل کردند. داده ها با استفاده از تحلیل عامل اکتشافی، آلفای کرونباخ، همبستگی پیرسون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. تحلیل عامل اکتشافی مناسب بودن چهار عامل از پنج عامل را نشان داد. نتایج نشان دادند که چهار عامل 54/55 درصد واریانس را تبیین می کند. پایایی درونی با استفاه از آلفای کرونباخ برای کل و خرده مقیاس ها به ترتیب 91/0، 85/0، 70/0، 76/0 و 85/0 بدست آمدند. رابطه بین کل و خرده مقیاس ها نشان می دهند پرسش نامه ترجمه شده دارای همسانی درونی قابل قبولی می باشد. روایی سازه همگرا همبستگی مناسبی را بین پرسش نامه ترجمه شده و پرسش نامه خشم و پرخاشگری رقابتی در ورزش (219/0-=r) را نشان می دهد. بنابراین، پرسش نامه محتوای قضاوت اخلاقی در ورزش از روایی و پایایی قابل قبولی در بین ورزشکاران برخوردار است و قابلیت این را دارد در ورزشکاران، مربیان و پژوهشگران مورد استفاده قرار گیرد.

فلاسفه اخلاق همواره به موضوع وجدان اخلاقی و چگونگی شکل گیری آن توجه داشته اند. آن ها در پی پاسخ به این پرسش هستند که آیا وجدان یک نیروی اخلاقی مستقل است یا هر آنچه به وسیله آن ادراک می گردد همان احکام عقل عملی است؟ روان شناسان نیز درباره اینکه چگونه قواعد و دستورهای بیرونی، برای فرد، درونی می شوند، بسیار سخن گفته اند. با فرض پذیرش حقیقتی با عنوان «وجدان اخلاقی»، پژوهش حاضر نقش مادر را با رویکرد دینی و با بهره از یافته های روان شناسی اخلاق بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که بهترین راه برای پیدایش صفات پایدار منش در کودک، پرورش وجدان اخلاقی است. در این مقاله، وجدان اخلاقی یعنی توانایی تشخیص خیر و شر که محرکی برای عمل به نیکی ها و قوانین است. شکل گیری وجدان اخلاقی، براساس بنیان های دینی و فطرت اخلاقی انسان، حاصل تأثیر رشد شناختی و تحول انگیزش و عوامل برانگیزاننده تکرار رفتار مطلوب است تا هنگامی که آن رفتار ملکه و معیار درونی گردد. این مقاله بر آن است نقش مادر را در موضوع شکل گیری وجدان اخلاقی تبیین کند و با ارائه راهکارهایی در سه حیطه شناختی، عاطفی و رفتاری (براساس اعطای بینش، تعمیق باورها و اصلاح رفتار)، الگوی جدید برای شکل گیری وجدان اخلاقی ارائه دهد.

امروزه،سازمان هادرگیرمسئله ای به نام معمای اخلاقی اندوبایدکارهای خلاف ودرست رامجدداًتعریف کنند. انسان هادربُعدفردی وشخصیتی دارای ویژگی های خاص اخلاقی اندکه پندار،گفتارورفتارشان راشکل می دهد. اماممکن است درسازمان،عواملی موجب شودکه پندار،گفتارورفتارمتفاوتی نشان دهندواین ویژگی هابرکارایی واثر بخشی سازمان تأثیربگذارد. اخلاقی بودن یانبودن رفتارهاوعملکردموجب بروزپیامدهای مثبت یامنفی درسازمان می گردد. مدیربایدازنظراخلاقی جوی سالم برای کارکنان درسازمان به وجودآورد،تاآنان بتوانندباتمام توان وبهره وری هرچه بیشترکارکنند. این امر،نیازمندوجودرهبری باهوش اخلاقی بالاست. هوش اخلاقی،توانایی درک درست ازخلاف،داشتن اعتقادات اخلاقی قوی وعمل به آنهاست تاکاردرست رادرست انجام داده واعمالش باارزش هاوعقایدش هماهنگ باشدوافزایش کارایی بارعایت اصول اخلاقی همراه شود. دراین مقاله ابتدادرمورداخلاق که تأثیربسزایی دررفتارکارکنان داردبحث گردیده،سپس وجدان کاری واصول هوش اخلاقی درمدیریت وسازمان بررسی ودرنهایت مراحل آموزش هوش اخلاقی وارتباط ونحوه بهره گیری ازآن درسازمان هاپیشنهادشده است.

قضاوت در مکتب قضایی اسلام دارای جایگاهی رفیع بوده و قاضی، به عنوان رکن مهم این مکتب، علاوه بر این که دارای شأن و منزلتی قابل توجه است، در معرض خطرات درونی و بیرونی نیز هست. گسترش عدالت، به عنوان غایت نهایی سیستم قضایی، می طلبد که افرادی شایسته و متقن از باب اراده و ایمان در مسند این جایگاه، به صدور حکم و استیفای حق مبادرت نمایند، لکن با توجه به وجود نفس اماره در وجود بشری، که در گمراهی انسان قسم یاد کرده و در آیه 82 سوره مبارکه ̏ص̋ می فرماید: «قَالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ»، مبرهن است که نظارت بر رفتار و عملکرد قاضی، از ضروریات یک نظام قضایی سالم و کارآمد می باشد. در این پژوهش اثبات شده است که هر چند بتوان از سلامت دستگاه قضاوت و قاضی مطمئن بود، لکن نافی نقش نظارت نخواهد شد و نهاد ناظر با تبیین شاخص هایی متفاوت در این نظارت، نقش آفرینی خواهد کرد.

این مقاله، به منظور تحلیل تمایل نخبگان جوان نسبت به انتظام اجتماعی و رعایت نظم، مبتنی بر رعایت قانون طلایی تنظیم شده است. رویکرد اصلی در این مقاله، نظریه تلفیقی و چندبُعدی نظم اجتماعی است؛ زیرا در آن، به ارتباط وثیقِ نکات محوری نظریه های تربیتی و اخلاقی پرداخته و از تقلیل گرایی مرسوم اجتناب شده است. مطالعه ی مزبور از نوع شبه طولی در سه سال 1391، 1395 و 1398 است؛ و روش انجام تحقیق، بنا به امکانات و ماهیت تحقیق، روش میدانیِ تلفیقی می باشد. نمونه ی تحقیق، بنا به امکان دسترسی، شامل جوانان نخبه ی محصل در سمپاد استان تهران است. نتایج نشان می دهد که تمایل نخبگان جوان نسبت به رعایت اخلاق و ملاحظات اجتماعی در سه سال گذشته به طور معنادار افزایش یافته است. نتایجِ تحلیل رگرسیونی چندگامه با شش مدل متفاوت حاکی از آن است که فضای عام گرا، هم چون هویت ملی و تعهد عامگرا در تقویت تمایل نخبگان جوان نسبت به رعایت ملاحظات اجتماعی بسیار مهم می باشند. مدل ها، برجستگیِ نقش مدرسه را در این امر نشان می دهند و حاکی از آنند که فارغ از تدوین برنامه های تربیتی برای تقویت عام گرایی، پرورش اخلاقی نخبگان میسر است. نتایج کمی و کیفی تحقیق تأکید بر آن دارند که تمایل اخلاقی نخبگان جوان، فارغ از تأثیر شرایط تربیتی که در مدل ها منعکس شده است؛ بسیار بحرانی است؛ و محتاج توجه ویژه از جانب متولیان امر است.