اطاعت پذیری

با توجه به جایگاه عظیم قرآن کریم در جامعه اسلامی، واکاوی استنادات قرآنی مسلمانان صدر اسلام، با محوریت رخدادهای نظامی، مسئله این پژوهش است. بنابراین این مقاله در نظر دارد تا روشن نماید قرآن کریم در امر جهاد، تا چه میزان و چگونه مورد استناد و استفاده مسلمانان بوده است؟ یافته های پژوهش حکایت از این امر دارد که رهبران جامعه اسلامی و فرماندهان نظامی و حتی مجاهدین در مقاطع گوناگون نبرد، مسلمانان را به آیات قرآن کریم تذکّر و ارجاع می دادند. از جمله در مواردی چون: اطاعت از دستورات فرماندهان و امیران، لزوم حفظ وحدت و دوری از تفرقه، تحریض به جنگ و تحمل سختی های آن و در نهایت تقویت روحیه مقاومت و بردباری. با توجه به وقوع نبردهای فراوان جهادی، به ویژه در دوره خلفای راشدین این امر به فراوانی در منابع و متون تاریخی دیده می شود

در آموزه های دینی اطاعت پذیری خصوصا در پیشگاه معصومین اهمیت فراوانی داشته، بطوریکه ایمان واقعی منوط به تسلیم فکری و عملی در پیشگاه خدا و پیامبر اسلام می باشد. با این وصف حتی در مقابل مقام عصمت تأکید بر آنست که اطاعت، مبتنی بر دو اصل اختیار و بصیرت بوده که جاهلانه و از روی جبر نباشد. ولی در سیستم مدیریت درخصوص فرماندهی و فرمانبرداری بین مافوق و زیردست تئوری های مختلفی از جمله تئوری های اقتضایی مبنی بر اینکه نسخه واحدی بر مدیریت نبوده بلکه تابع اقتضائات است مطرح شده که به نوعی در تقابل با اطاعت مشروط به اختیار و بصیرت است. این مقاله به روش تفسیری و تحلیل محتوای کیفی آیات و روایات، مستندات ابتنای اطاعت پذیری به اختیار و بصیرت و الگوهای معصومانه آن را ارائه نموده و در پی ارائه این دیدگاه است که وقتی در حد عصمت تسلیم نمودن جبری و جاهلانه ممنوع است به طریق اولی این ممنوعیت درباره غیرمعصوم جریان داشته و در مدیریت اسلامی بایستی مدنظر قرار گیرد، که از آثار مهم دنیوی آن تثبیت انضباط معنوی و ظاهری کارکنان است.

زمینه و هدف: یکی از راه های پی بردن به حقیقت اشیاء و پدیده ها، «طرح سؤال» است و انسان براى بر طرف کردن شک خود از آن سؤال می کند ولیکن این خلأ چندین ساله در حوزه آموزش های نظامی سبب گردیده است تا فراگیران پاسخی برای سؤالات خود پیدا نکنند. پژوهش حاضر با هدف نگرش تحلیلی چرایی سلسله مراتب و اطاعت پذیری در آموزش های نظامی انجام شده است. روش: روش پژوهش توصیفی تحلیلی از نوع تحلیل محتوای کیفی است. جامعه آماری مورد نظر شامل تعداد 16 نفر از نخبگان و پیش کسوتان نیروهای مسلح بوده که با روش نمونه گیری گلوله برفی انتخاب گردیدند. جمع آوری داده های تحقیق با استفاده از مصاحبه ساختاریافته شامل تعداد 17 سؤال در مورد چرایی سلسله مراتب و اطاعت پذیری انجام شده است. یافته ها: بر اساس یافته های پژوهش و پس از تحلیل مصاحبه ها و بهره گیری از منابع و متون مختلف، در قالب محتوای کلیدی و گزاره های اصلی، چرایی هریک از این آموزش ها به طور مفصل تبیین گردید فلسفه و چرایی سلسله مراتب و اطاعت پذیری در آموزش های نظامی در دوازده طبقه شامل: هماهنگی با موازین اسلامی، سلوک مادون و مافوق، تمرین شایستگی، مسیر اجرایی فرمان ها و دستورات، حفظ توان و کارایی یگان، امکان نظارت فرماندهان، تمایز بین جایگاه و مسئولیت افراد، زمینه نظم خواهی و نظم پذیری، نظام پاسخگویی و انجام وظیفه، محور قدرت و تکیه گاه نیروها و بسترساز رشد و تعالی نیروها قابل دسته بندی است. نتیجه گیری: اطلاع از چرایی آموزش های نظامی نه تنها به مبنا بودن و اصالت آن ها لطمه ای وارد نمی کند بلکه تبیین آن ها امکانی را فراهم می سازد تا باورپذیری به این آموزش ها به عنوان تجارب چندین هزارساله بشری برای دانشجویان و فراگیران محقق شود. علاوه براین نتایج حاصله دربردارنده دستاوردهای نظری و کاربردی در حوزه تربیت و آموزش نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران است.