ترمه

دوره صفویه عصری درخشان برای هنر نساجی ایران شناخته می شود. در مراکز تولید آن زمان انواع دستبافته ها از جمله پارچه های نفیسی چون مخمل، زری، ترمه و قلمکار تهیه می شد. آنچ ه در مورد این پارچه ها قابل توجه است استفاده از شیوه های متنوع در بافت و تولید انواع پارچه ها با طرح ها و رنگ های مختلف می باشد. به لوری که تولید آنها نه تنها افزایش تقاضا در بازار داخلی را به همراه داشت بلکه به دلیل مرغوبیت و زیبایی با عنوان کالای تجاری به دیگر کشورها نیز صادر می شد. این رونق و شکوفایی مدیون توجه و علاقمندی شاهان این عصر به استفاده از پارچه های نفیس، حمایتهای آنان از بافندگان و توجه به زیرساخت های لازم در رونق اقتصاد وتجارت ایران بود. پژوه حاضر بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و میدانی و با هدف بررسی انواع دستبافته های نفیس و مطرح دوره صفوی مانند زری، مخمل، ترمه و قلمکار انجام گرفت ه اس ت. نتیجه پژوه نشان می دهد رونق اقتصادی نساجی در عصر صفویه مرهون هنر نگارگری و نف واندیشه و باورهای شیعی است و این تأثیر به لور خاص در طراحی بافته های زری، قلمکار، مخمل و ترمه نموده پیدا کرده است.

قدرتمند شدن دولت صفویه توسط پادشاهانی مثل شاه عباس اول باعث اتحاد سیاسی کشور، رونق تجارت، امنیت جادههاو در نتیجه بازرگانی شد. صنعت نساجی به تدریج به اوج اعتلای خود در تاریخ ایران رسید. در این میان، یزد که قدمتش در بافت انواع پارچه های مرغوب، به روزگاران اولیه اسلامی میرسید و از ایلخانان به بعد نام آن در کنار چند مرکز مهم نساجی ایران شهرت یافته بود، به چنان جایگاهی رسید که مأموری با عنوان کرک یراق، مسئول تهیه پارچه های مورد نیاز از این شهر شد. حمایت حکومت از کارگاه های نساجی موجب رونق صنعت نساجی شد و طراح برجسته، غیاث الدین نقشبند یزدی که در تاریخ نساجی ایران کم نظیر بود، ظهور یافت. او با عزیمت به اصفهان و ریاست بر کارگاه های سلطنتی عنوان برجسته ترین طراح پارچه در تاریخ نساجی ایران گرفت. در عصر صفوی دو ابتکار فنی در طراحی و بافت پارچه چندتایی و مخمل رخ داد که غیاث برجسته ترین استاد هردوی آنها بودویزد در تولید انواع منسوجات مثل زری، ترمه و. . . شهره خاص و عام بود.

هدف از این پژوهش شناسایی و بررسی جایگاه نقش متولّیان فرهنگی و هنری در حفظ و احیاء نساجی سنّتی یزد است. روش پژوهش به لحاظ ماهیّت از نوع توصیفی تحلیلی و به لحاظ هدف از نوع کاربردی است. جامعه آماری پژوهش شامل کارمندان اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی یزد و صدا و سیمای مرکز یزد «به عنوان متولّیان فرهنگی و کارمندان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری یزد به عنوان متولّیان هنری» در نظر گرفته شده اند. مراحل پژوهش شامل، مصاحبه، پرسشنامه، عکسبرداری، و مطالعه اسناد تاریخی و فرهنگی است و جهت تحلیل داده های تحقیق از آزمون های آمار استنباطی با استفاده از نرم افزار spss انجام شده است. نتایج تحقیق نشان داده است، متولّیان فرهنگی اثر معنی داری بر حفظ و احیای پارچه های سنّتی ترمه و دارایی نداشته اند و متولّیان هنری بر احیای پارچه های سنتی ترمه و دارایی اثر معنی داشته اند و نتوانسته اند در حفظ آن نقش معنی داری ایفا نمایند. همچنین ارزیابی میزان پایبندی متولّیان فرهنگی و هنری بر قوانین و دستورالعمل ها به صورت متوسط، معنی دار و مثبت می باشد. نتایج حاکی از آن می باشد، میزان اثرگذاری متولّیان هنری بر حفظ و احیای پارچه های سنتی ترمه و دارایی در مقایسه با متولّیان فرهنگی، به صورت معنی داری بیشتر است.

امروزه برای عرضه و معرفی کالاها و خدمات و مقایسه آنها با محصولات سایر مشابه در بازار، از واژه خاصی استفاده می شود که آن را «برند» می نامند. برند برای اشاره به محصول یا خدمتی به کار می رود که ارزش اعتباری و اجتماعی بالایی داشته باشد. یکی از این برندها که نمادی از تجسم فرهنگ، هنر و صنعت بافندگی است؛ پارچه بافی ترمه در ایران است. پژوهش حاضر به دنبال واکاوی بسترهای اجتماعی و اقتصادی برندشدگی ترمه در شهر یزد بوده است. این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوال است که ترمه بافی در یزد برای رسیدن به برندسازی چه مراحلی را طی کرده است و عوامل اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی این برندشدگی کدامند. روش تحقیق حاضر کیفی بوده و از تئوری زمینه ای بهره برده شد. ابزار جمع آوری داده ها مصاحبه بوده و نمونه آماری تحقیق 11 نفر از صاحبنظران و صاحبان برندهای معروف ترمه به شیوه نمونه گیری هدفمند و گلوله برفی در شهر یزد انتخاب شده است. مقولات استخراج شده در یک مدل پارادایمی شامل پنج بعد شرایط علی، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله ای، راهبرد کنش و پیامدها است. نتایج تحلیل داده ها نشان می دهد که شرایط علی تاثیرگذار در برندشدگی ترمه شامل اراده بازفرآوری و تغییر در ترمه و تلاش برای تبدیل آن از یک کالای دست باف و هنری و بعد به یک کالای مدرن و ماشینی با هدف تولید انبوه بوده، شرایط زمینه ای شامل شرایط جغرافیایی یزد، روحیه سخت کوشی یزدی ها و نقش مواصلاتی و شرایط مداخله ای نظیر نقش تجار و رقابت فروشندگان با یکدیگر، راهبردهای تنوع در کالاهای ترمه، تنوع در طرح و رنگ ترمه و پیامدهایی چون برندشدگی، خاص بودگی و منحصربه فرد بودن باعث موفقیت و برندشدگی ترمه شده است.