اربعین حسینی

درک رویدادهای گردشگری به بررسی های زمینه ای وابسته است، به خصوص زمانی که رویداد مورد بررسی از جنس اعتقادی و معنوی باشد. اربعین حسینی یکی از رویدادهای خاص و ریشه دار اسلامی است که در سال های اخیر مورد توجه ویژه پژوهشگران قرار گرفته است. پیاده روی و سختی های راه برای رسیدن به یک مقصد مشترک، مفاهیم خاصی را تولید کرده است که تنها با تفسیرگری و ورود به آن قابل درک است. این پژوهش کیفی که با استفاده از ۳۸ مصاحبه، مشاهده و بررسی اسناد صورت گرفته است. برای رسیدن به اشباع نظری مصاحبه به صورت گلوله برفی صورت گرفت. همزادپنداری، حس امنیت در عین ناامنی، مهمان نوازی های صادقانه، تجربه عشقی داوطلبانه و نهایتاً عشق دوطرفه میزبان و میهمان به سیدالشهدا (ع)، مؤلفه های درک معنوی زائران را شکل می دهند. اربعین یک پدیده هلوگرافیک است که از هر زاویه به آن نگاه شود، جلوهای خاص از معنویت را در خود دارد. منظر معنوی این پیاده روی را می توان مجموعه ای از دریافت ها و احساساتی دانست که ترکیبی است از محیط پیاده روی، خاطرات نقل شده از امام حسین (ع)، انگیزه های فردی زائرین و اتفاقات جاری در مسیر پیاده روی.

حماسه عاشوری در تحقق ارزش های تمدن اسلامی جایگاه بسیار مهمی دارد و قطعا راهپیمایی اربعین در احیاء ، تقویت و انتقال باور ها وارزش های آن نقش ایفا می کند، این پژوهش  با روش توصیفی- تحلیلی و با توجه به منابع اسلامی به بررسی نقش راهپیمایی اربعین در ایجاد شاخصه های تمدن نوین اسلامی پرداخته است ، دست آورد این تحقیق حاکی است که  نگرش توحیدی و یک رنگی مردم، وحدت زائرین ، روحیه همکاری، و اتکا به نیروی جوانی ، از شاخصه های تمدن نوین اسلامی است، و مهم ترین آسیب های  این تمدن می تواند انگیزه های غیر الهی و تعصب و تبعیض نژادی و اختلاف طبقاتی و نفاق و تفرقه برخی از فرقه ها ونحله های دینی ومذهبی باشد.

پیاده روی عظیم اربعین حسینی علیه السلام به صورت یک نماد جهانی، به قدرت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مسلمانان تبدیل شده است. این مقاله با روش شناسی تفسیری و رویکرد پژوهش کیفی بر اساس استراتژی قوم نگاری و مشاهده مستقیم قوم نگار، به توصیف و تحلیل رفتارهای فرهنگی زائرین این کنگره عظیم پرداخته و راهبردهایی را به منظور تقویت و توسعه فرهنگ زیارت اربعین ارائه می کند. قوم نگاری این پژوهش در چهار مقطع زمانی انجام می شود؛ آمادگی زائرین برای سفر، مسافرت زمینی تا مرز چذابه، پیاده روی زائرین در مسیر نجف - کربلا و قوم نگاری برگشت از سفر. دو هدف پژوهش " تحلیل و توصیف فرهنگ اربعین" و "راهبردهای تصمیم گیری برای ترویج فرهنگ اربعین" به چهار مقطع فوق عرضه شده و تحلیل و تفسیر می شوند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که اربعین نوعی همگرایی را بین فرهنگ ها ایجاد کرده و منجر به تقویت و گسترش فرهنگ عظیم جهانی مسلمانان و تشیع (بدون توجه به قوم، نژاد، سن و سایر تفاوت های فرهنگی) می شود. بنابراین ضرورت دارد که از سوی نهادها و سازمان های داخلی و البته با همکاری سازمان های عراق در توسعه و تعمیق این فرهنگ تلاش شود. بر اساس مطالعات انجام شده، نیروی انتظامی، وزارت راه و شهرسازی، سازمان های فرهنگی (صداوسیما، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم، سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان حج و زیارت)، شهرداری ها، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه ها، اداره اوقاف و امور خیریه و همچنین سایر نهادهای انقلاب اسلامی می توانند با به کارگیری راهبردهای پیشنهادی این پژوهش، نقش مهمی در توسعه و ترویج این فرهنگ داشته باشند.

هدف این پژوهش واکاوی روایت زنان از آثار فردی، اجتماعی و بین المللی اجتماع اربعین حسینی است. جامعه پژوهش، زنان شرکت کننده در راه پیمایی اربعین حسینی بود و نمونه شامل 12 نفر از زنانی بود که دست کم یک بار تجربه حضور در پیاده روی اربعین را کسب کرده بودند که به صورت گلوله برفی انتخاب شدند. طرح پژوهش توصیفی-تحلیلی بود که بر اساس رویکرد نظریه پردازی داده بنیاد و با استفاده از مصاحبه نیمه ساختار یافته صورت پذیرفته است و به منظور تکوین و تعمیق نظریه، در هرمرحله از انجام مصاحبه که به نظر می رسید ارتباط نظری میان مفاهیم جدید و نظریه برقرار است از روش نمونه گیری نظری استفاده شد. تحلیل داده ها و کدگزاری آن ها نیز از طریق نرم افزار Maxqdaصورت پذیرفت، در مجموع از میان داده ها، 137 کد باز، 33 مفهوم، 14مقوله و 2 مفهوم عمده استخراج گردید. نتایج پژوهش حاکی از وجود آثار مهم و متعدد حضور زنان در مراسم اربعین حسینی به عنوان یک کنگره بین المللی و میعادگاه شیعیان است که تأثیر بسزایی بر ارتقای دیدگاه بین المللی نسبت به جایگاه زنان در مذهب تشیع دارد تا جایی که می تواند دال بر ضرورت مشارکت زنان در مراسم فرهنگی اجتماعی اسلامی همچون اربعین حسینی باشد.

پیاده روی اربعین حسینی را می توان عظیم ترین تجمع انسانی تاریخ بشریت دانست. لذا بررسی ابعاد مختلف آن از اهمیت بسزایی برخوردار می باشد. اربعین حسینی به عنوان مهم ترین میعادگاه شیعیان و حتی سایر مسلمانان جهان دارای ابعاد و ظرفیت های قابل توجهی بوده که لازم است هرکدام از آن ها به دقت مورد بررسی و مطالعه قرار گیرد. با توجه به اینکه بحث استکبارستیزی یکی از مهم ترین مؤلفه های فرهنگ سیاسی تشیع و به تبع آن انقلاب اسلامی به شمار می رود این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤال است که ابعاد و ظرفیت هایی ضد استکباری پیاده روی اربعین حسینی چیست؟ ( مسئله )؛ با توجه به موضوع موردبررسی، روش مورداستفاده در این مطالعه از نوع کیفی و اسنادی خواهد بود. ( روش )؛ براساس یافته های به دست آمده می توان چنین گفت که پیاده روی اربعین دارای ظرفیت های جدی برای ترویج و ارتقاء ابعاد استکبارستیزی در میان آزادی خواهان جهان بوده و می تواند زمینه ساز گسترش بیداری اسلامی در میان ملت های منطقه باشد. ابعاد و مؤلفه هایی که عبارت اند از: نظام ولایت الهی، شناخت و بصیرت، مردمی بودن، استمرار، عزت، شجاعت، ایستادگی، وحدت و دفاع از مظلومین ( یافته ها ).

زیارت اربعین حسینی در فرهنگ شیعی به عنوان یکی از ارزش های الهی معطوف به ارزش، خود شکوفایی و رونق سرمایه اجتماعی را به همراه دارد. مطالعه این مراسم بزرگ معنوی می تواند کارکردهای سرمایه اجتماعی را باز تعریف و آشکار سازد. اجتماع عظیم راهپیمایی اربعین حسینی به عنوان یک جنبش اجتماعی، کارکردهای گوناگون اجتماعی و حقوقی دارد که، در پژوهش حاضر با در نظر گرفتن ابعاد سرمایه اجتماعی، به بررسی دستاوردهای این رویداد مهم مذهبی پرداخته شد. روش تحقیق حاضر، کاربردی و اسنادی است و در این خصوص تلاش بر توصیف محتوای منابع و متون جمع آوری شده به روش میدانی و کتابخانه ای بوده است، تا ابعاد گوناگون پیاده روی اربعین و ابعاد حقوقی و اجتماعی این مراسم شناسایی و معرفی شود. نگارندگان در نوشتار پیش رو، این واقعه بزرگ اجتماعی را از منظر سرمایه اجتماعی و با نگاه به کاردکردهای اجتماعی و حقوقی آن با روش اسنادی و بهره گیری از شواهد و واقعیت های موجود بررسی کرده اند. نتایج نشان داد که مراسم اربعین، آثار و پیامدهای حقوقی- اجتماعی چون وحدت، تقویت سرمایه اجتماعی، افزایش روحیه مقاومت، اعتماد اجتماعی، انفاق، کاهش جرم، قانون مداری، کمک به صلح و امنیت بین المللی و ترویج آموز های حقوق کیفری بین المللی را به همراه دارد.

واقعه اربعین حسینی در سایه ولایت و ولایت مداری تبیین می شود. در این نوشتار با استناد به آیات و روایات به صورت تحلیلی- تبیینی سعی بر آن بوده تا این واقعه به نحو شایسته بررسی و تحلیل شود. یافته های پژوهش حاکی از آن است که پدیده اربعین حسینی روشنگر مکتب اسلام و بیانگر فرهنگ عاشورایی است. ایّام اربعین تداعی گر واقعه کربلا است. واقعه ای که تمام عالمیان در عزای آن ماتم گرفته و پیوسته گریستند. در این ایام همه زائران از اقصی نقاط جهان به سوی مقصدی واحد حرکت می کنند. از آنان فریاد عدالت خواهی و بیزاری از شرک، کفر، ظلم و فساد به عرش الهی می رسد. شعائر اربعین سرشار از مکارم اخلاقی است و به همگان از هر دین و مسلکی که باشند، انسانیت را تعلیم می دهد. با استناد به این نتایج می توان گفت که پدیده اربعین به ما می آموزد که رشد و تعالی آدمی تنها با ولایت مداریِ حجت خدا در روی زمین به کمال می رسد. در حقیقت، جانشین خداوند متعال، مظهر سلطه و قدرت عادلانه الهی است و همه فعالیت های فکری و عملی را رهبری و تدبیر می کند. در مقابل ولایت طاغوت و شیطان و پذیرش آن عین گمراهی و ضلالت است. با ولایت خداوند و جانشینان او، اتحاد، انسجام و استقلال مسلمین عملاً تبلور می یابد.

خاستگاه اربعین، حبّ الهی و عشق به ولایت است. اربعین حسینی، خاستگاه اخلاق عرفانی و دلالت های تربیتی برای وصول سالک به حضرت حق است. اخلاق عرفانی، از جمله مباحثی است که توجه عالمان اخلاق را به خود معطوف کرده است. رویکرد اخلاق عرفانی در اربعین حسینی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی درصدد پاسخ به این سؤال است که مؤلفه های اخلاق عرفانی در اربعین حسینی چیست؟ یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که پس از قرآن کریم و سنت، اربعین حسینی، از مهمترین خاستگاه های «اخلاق عرفانی» است که اخلاص، بندگی، عشق به حضرت حق، وصال به محبوب، وحدت اجتماع مسلمین، توبه، ورع، زهد، صبوری، توکل، رضا، ذکر دائم، حب و بغض برای خدا را دربرمی گیرد.

تحقیق درباره ی حرکت اربعین که یک رویکرد جدید شیعی است، دشوار و یافته های بسیاری فرا روی جامعه پژوهان قرار می دهد، زیرا بر خلاف سبک سنتی، این تحول اجتماعی عهده دار کشف لایه های پنهان و متنوعی است که به راحتی نمی توان آن ها باز شناخت چرا که از یک زاویه حرکت اربعین زاده عصر مدرن است و از منظر دیگر ضد مدرنتیه. این قلم بر مبنای همین رویکرد، ضمن بیان نکات فراملی و فرامذهبی بودن همایش، به مؤلفه هایی که پویایی جهان اسلام و شیعه نشان می دهد اشاره کرده تاضمن بیان نکته عطف در قرن پانزدهم هجری و شکل گیری اربعین حسینی بدون در نظر گرفتن نژاد، مذهب، زبان، وضعیت جغرافیایی، ارمغانی که برای جهان اسلام، شیعه به وجود آورده بیان نماید. آنچه در این تحقیق مورد توجه است ابعاد فرا ملی بودن حرکت اربعین و نه سختی ها و ابعاد معنوی آن است.

خاستگاه اربعین، حبّ الهی و عشق به ولایت است. اربعین حسینی، خاستگاه اخلاق عرفانی و دلالت-های تربیتی برای وصول سالک به حضرت حق است. اخلاق عرفانی، از جمله مباحثی است که توجه عالمان اخلاق را به خود معطوف کرده است. اما کمتر، با این رویکرد به رویداد اربعین حسینی توجه شد. روش پژوهش حاضر، توصیفی تحلیلی است و سؤال اصلی تحقیق این است که مؤلفه های اخلاق عرفانی در اربعین حسینی چیست؟ نتیجه پژوهش حاضر این است که پس از قرآن کریم و سنت، «اربعین حسینی»، یکی از مهمترین خاستگاه «اخلاق عرفانی» است، که «اخلاص، بندگی، عشق به حضرت حق، وصال به محبوب، وحدت اجتماع مسلمین، توبه، ورع، زهد، صبوری، توکل، رضا، ذکر دائم، حب و بغض برای خدا» از جمله آن است.

اربعین حسینی، یک حرکت عظیم، پدیده بزرگ و نشانه قدرت ملت، و یک پروژه فرهنگی، سیاسی و تمدن ساز است که موجب تقویت هویت اسلامی، همبستگی ملّی و همدلی مسلمانان مخصوصاً شیعیان می شود. این پدیده و هویت و کارکرد آن در اندیشه مقام معظم رهبری بازتاب یافته است. در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی نشان داده شد که پیاده روی اربعین، تجلی ارادت تعداد فراوانی از مردم به یک هویت مشترک و جهانی است. حضور هزاران انسان عاشقِ بصیر با قومیت های متفاوت در اربعین حسینی، فرایندی برای پیدایی هویت اسلامی است. این پیاده روی در منظومه فکری آیت الله خامنه ای یک انگاره فرهنگی، سیاسی و تمدن ساز است که موجب تقویت هویت اسلامی، همبستگی ملّی و همدلی مسلمانان مخصوصاً شیعیان شده و زمینه ساز ظهور قائم آل محمد(ص) است.

 اربعین حسینی، یادآور حماسه جاودانه ایثار و شهادت، تجلی عشق و ارادت به خاندان عصمت و طهارت و فرصتی برای تعمیق باورهای دینی و تقویت هویت شیعی است. این مراسم بزرگ، با حضور میلیونی زائران از سراسر جهان، به عنوان یکی از بزرگ ترین اجتماعات مذهبی در دنیا شناخته می شود و پیام صلح، وحدت و همدلی را به گوش جهانیان می رساند. به نظر می رسد این اجتماع نیاز به برنامه ریزی دقیق دارد. از این رو هدف پژوهش حاضر سناریونویسی توسعه پیاده روی اربعین حسینی و آینده پژوهی جهانی شدن آن است. این مقاله از نظر هدف کاربردی _ نظری و از نظر ماهیت توصیفی _ تحلیلی و روش جمع آوری اطلاعات آن مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای است. روش واکاوی این پژوهش، کیفی و از نوع سناریونویسی مبتنی بر تحلیل محتوا در غالب دسته بندی مطالب مفهومی است. نتایج پژوهش نشان می دهد که به منظور رسیدن به هدف مذکور ده سناریوی سازگار وجود دارد که در صورت اجرایی شدن، روند توسعه اربعین حسینی سرعت خواهد گرفت.