آموزش های دینی

دین اسلام به عنوان آخرین دین الهی، رسالتی جهانی دارد و بسط و گسترش آموزه های دینی وظیفه ای است که در این دین تأکید فراوانی روی آن شده است؛ از این رو در عصر معاصر نیاز به امکانات و محیط های مختلفی برای انتقال مفاهیم دینی وجود دارد. از طرف دیگر، راه اولیه انتقال آموزه های دینی روش حضوری و چهره به چهره است که از آغاز بشریت تاکنون استفاده می شود؛ اما در کنار آموزش حضوری، امروزه از طریق اینترنت و با آموزش مجازی، دین و مفاهیم مرتبط با آن آموزش را سریع تر و فراگیرتر کرده است که هر کدام یک از این نوع آموزش ها شامل روش ها و ابزارهای متفاوتی است و با توجه به نیازهای مختلفی شکل می گیرند. آموزش حضوری و مجازی آموزه های دینی دو روی یک سکه هستند که می توانند مکمل یکدیگر باشند.در این پژوهش به بررسی نکات ضعف و قوت امکانات آموزش حضوری و مجازی دین پرداخته شده و تأثیر متقابل این دو روش در ارتقای مفاهیم و آموزه های دینی در عرصه جهانی بررسی و تحلیل شده است.

بازگشت قوی دین به عرصه های اجتماعی طی سال های اخیر، آینده دولت های سکولار را به «میزان توانایی مدیریت آنها در مواجه با دینداران» گره زده است؛ برخی دولت های سکولار ارائه ی هدفمند «آموزش های دینی» را بهترین مسیر برای همزیستی مسالمت آمیز دینداران می دانند و برخی دیگر این آموزش ها را مانعی  در مسیر مدرنیته معرفی می کنند که باعث بروز اختلافات و تکه تکه شدن جامعه می شود. قضاوت کلی درباره وضعیت آموزش های دینی در کشورهای سکولار  نادرست است و گریزی از «مطالعه موردی کشورها» در این خصوص نیست. سؤال اصلی این نوشتار این است که «آموزه های دینی، به ویژه آموزش های اسلامی» در کشور غنا به عنوان یکی از کشورهای پیشگام در ارائه آموزش های دینی توسط دولت سکولار چگونه است؟ روش تحقیق در این پژوهش تحلیلی−توصیفی است و اطلاعات مورد نیاز عمدتا با روش کتابخانه ای و نیز بررسی های میدانی جمع آوری شده است. براساس یافته های تحقیق دولت غنا راهی بین دو رویکرد «تعلیم درباره تعهد» و «تعلیم از روی تعهد» را برای ارائه آموزش های دینی برگزیده است. ضمن اینکه دولت سعی می کند فعالیت مدارس و مراکز دینی را در چارچوب و ساختارهای مشخصی آزاد بگذارند. آشنایی با رویکردها و سیاست های آموزشی این کشور، باعث ایفای نقش فعال تری در حوزه آموزش دینی برای تحقق اهداف بین المللی جمهوری اسلامی ایران می شود. 

در این مقاله ابتدا به گسترش حوزه آموزش های دینی اسلام تا اواخر سده اول هجری اشاره شده و سپس به چگونگی گسترش معارف در حوزه های مختلف علوم و معارف از ادب و تاریخ و فقه و علوم عقلی و پزشکی و دیگر دانش ها به اجمال توجه شده است. در ضمن شکل گیری تمدن اسلامی از قرن دوم هجری و به خصوص دارالحکمه بغداد در اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم هجری و تأثیر آن بر اقبال عمومی اهل فضل به تدوین و تألیف مجموعه های عظیم در حوزه های مختلف دینی و فرهنگی و علمی و ادبی و تاریخی از نوع الشعر و الشعراء «ابن قتیبه دینوری» (259ه .ش/267ق ) و الطبقات الکبری «ابن سعد» (223ه .ش/230ق ) و ده ها عنوان در طول دهه ها و سده ها موردتوجه قرار گرفته است. پس از تبیین مختصر این مقدمات، ویژگی های سه دانشنامه: المعارف ابن قتیبه دینوری، مفاتیح العلوم خوارزمی و دانشنامه ابن سینا پرداخته شده است.

هدف آموزش های دینی مدارس، تربیت اعتقادی، اخلاقی و عبادی دانش آموزان است. برای تحقق این هدف، کوشش های فراوانی انجام می شود، اما باید دانست که یادگیری ها و تجاربی که دانش آموزان در نظام آموزشی کسب می کنند، محدود به برنامه درسی آشکار نیست و گاه عوامل دیگری نیز به نحو گسترده تر، پایدارتر و نافذتر بر شکل گیری تجارب، انتقال افکار، نگرش ها، ارزش ها و اعمال و رفتار دانش آموزان تاثیر می گذارند. این عوامل، برنام درسی پنهان یا پیامدهای قصد نشده نامیده می شوند و واجد آثار مثبت و منفی فراوانی بر روی دانش آموزان است. از هنگامی که دانش آموزان در متن نظام آموزشی قرار می گیرند، با سه جنبه شناختی، فیزیکی و اجتماعی محیط مواجه می شوند که هرکدام از این سه جنبه با یک برنامه درسی پنهان همراه است. در این میان، محیط اجتماعی، نافذترین و مهمترین جنبه از محیط های آموزشی است. منظور از جنبه اجتماعی، روابط و مناسبات اجتماعی حاکم بر مدرسه و نیز ارزش هایی است که از طریق رسانه های متداول و به ویژه رسانه های تعاملی، تبلیغ، توسعه و ترویج می شود. یافته های پژوهش حاضر که با جمع آوری اطلاعات از منابع مکتوب کتابخانه ای سامان یافته نشان می دهد ه برنامه ریزی های کلان اجتماعی همچون دیدگاه سکولار حاکم بر جریان عمومی تعلیم و تربیت و نیز گسترش رسانه های دیجیتالی، از عواملی هستندکه تلاش های نظام تعلیم و تربیت عمومی را در زمینه درس دینی با ناکارآمدی مواجه می سازند.