رکود تجارت

بین سال های (979 981ق) شورشی علیه حکومت صفویه در تبریز روی داد که در منابع این دوره بازتاب چندانی نیافته است. اگرچه منابع اشاره ای به علل و عوامل تکوین شورش نکرده اند ولی عوامل سیاسی، اجتماعی و به ویژه اقتصادی در قالب مؤلفه هایی همچون درگیری با دول مجاور، انتقال پایتخت، اختلاف بین محلات و درگیری های فرقه ای، افول طریقت های صوفیانه و به ویژه رکود تجارت به صورت آشکار و پنهان در بروز آن اثرگذار بوده اند. در پی رکود تجارت و وخامتِ شرایط زندگی به ویژه برای پیشه وران، با توجه به زمینه های آماده، در اثر اجحاف مأموران محلی شورش آغاز گردید و به مدت دو سال تداوم یافت. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با اتکا به منابع و مآخذ موجود درپی مطالعه عوامل و تبیین نقش آن ها در تکوین شورش و یافتن پاسخی به سؤال اصلی است که عوامل اجتماعی و اقتصادی چگونه و تا چه میزان در شکل گیری این شورش تأثیرگذار بوده اند؟

در پی انتخاب شیراز به مرکزیت سلسله آل بویه این شهر برای مدت حدود پنجاه سال دوره ای از رشد و شکوفایی را شاهد بود، اما در پی بروز مشکل جانشینی و درگیری بر سر تصاحب تاج وتخت، پس از مرگ عضدالدوله، زمینه آشفتگی و انحطاط شهر فراهم شد. به علت نبود قاعده و قانون مورد اتفاق جهت انتخاب جانشین، هرکدام از امیران در ابتدای حکومت خود با مدعی و یا مدعیانی روبه رو شدند. در نتیجه دوره ای طولانی از ناامنی و بی ثباتی در قلمرو آل بویه به ویژه در فارس و شیراز به وجود آمد و در پی نبردهای مداوم نه تنها امکان پرداختن به فعالیت های عمرانی میسر نشد بلکه از رهگذر این حملات علاوه بر غارت شهر، بسیاری از بناها و محلات آن تبه دست نیروهای متخاصم تخریب گردید. علاوه بر آن، شبکه شهری تأمین کننده نیازهای اولیه در اثر عدم رسیدگی و جنگ ها دچار آسیب شد، تجارت نیز از ناامنی متأثر شده با تغییر مسیرهای تجاری و کاهش عواید تجارت دچار رکود گردید و جریان زوال شهر را شتاب بیشتری داد. در نهایت بر اثر آسیب های واردشده در جریان حملات سلاجقه اهمیت سابق را از دست داد و برای مدت ها فرو مرد. در جستار حاضر تلاش بر آن است تا نقش ناامنی به عنوان متغیری مستقل بر فرایند رکود و افول شهر شیراز در دوره دوم حکومت آل بویه با روش توصیفی تحلیلی با رویکردی تاریخی و تکیه بر مطالعات کتابخانه ای تبیین شود.