تولید و تجارت

با ادغام ایرانِ دوره قاجار در شبکه جهانی تجارت و سیل واردات اروپایی به کشور، تراز بازرگانی ایران منفی شد. اقتصاد ایران در واکنش به این موضوع و برای تأمین مالی واردات روزافزون، درصدد یافتن یک منبع عمده مالی برآمد. در همین راستا، در نیمه قرن نوزدهم میلادی/ سیزدهم قمری تولید ابریشم خام و صادرات آن به اروپا در اولویت قرار گرفت. ولی با شیوع بیماری کرم ابریشم در دهه 1860م/1270ق، تولید و صادرات کالاهایی همچون پنبه، برنج، تریاک و سرانجام فرش رونق گرفت. در اواخر این قرن، تقاضای روزافزون برای فرش ایران در بازارهای جهانی، و وجود نیروی انسانی فراوان در داخل، باعث جذب شرکت های غربی برای سرمایه گذاری در صنعت فرش ایران شد. هدف: هدف اصلی در این پژوهش، تبیین گستره سرمایه گذاری و فعالیت تجاری شرکت های غربی در صنعت فرش ایران در دوره قاجار است. روش/ رویکرد پژوهش: این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد آرشیوی و منابع کتابخانه ای تهیه شده است. یافته ها و نتیجه گیری: سرمایه گذاری، و فعالیت تجاری شرکت های غربی در صنعت فرش ایران در دوره قاجار بسیار گسترده بود. این شرکت ها با تأسیس نمایندگی های تجاری در مراکز قالی بافی ایران، نه تنها در تجارت (خرید و صادرات) فرش ایران سرمایه گذاری کردند، بلکه با انجام قرارداد کنترات بافت با بافندگان محلی و ایجاد کارگاه های قالی بافی، ضمن مشارکت در تولید این کالا، مدیریت آن را نیز در دست گرفتند.

صنعت فرش در ایران از پیشینه و قدمت طولانی برخوردار است، اما در دوره قاجار (نیمه دوم قرن سیزدهم قمری/ نوزدهم میلادی) تحت تأثیر عواملی چون آشنایی و علاقه مندی تجار و مردم اروپا نسبت به فرش ایران و تقاضای روزافزون برای این کالا در بازارهای جهانی، سرمایه داخلی و خارجی در این رشته تولیدی به کار افتاد و صنعت فرش احیا و از رونق و شکوفایی خاصی برخوردار شد. در این پژوهش، سعی بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر اسناد به جا مانده از دوره قاجار، ضمن نگاهی کوتاه به وضعیت تولید و تجارت فرش ایران در نیمه اول قرن سیزدهم قمری/ نوزدهم میلادی، عوامل و چگونگی احیای صنعت فرش در این دوره زمانی مورد بررسی قرار گیرد. براساس یافته های پژوهش، استیصال اقتصاد ایران در قرن سیزدهم قمری/ نوزدهم میلادی و تلاش برای یافتن یک منبع عمده مالی و قابل اطمینان به منظور تأمین مالی واردات، همچنین تقاضای روزافزون برای فرش ایران در بازارهای بین المللی و به دنبال آن، سرمایه گذاری داخلی و خارجی در تولید و تجارت فرش و در نهایت، وجود نیروی انسانی فراوان و ارزان و در دسترس بودن مواد اولیه مورد نیاز در داخل، از عوامل اصلی احیا و رونق صنعت فرش در اواخر دوره قاجار بوده است.