راهها

بی شک توجه به تاریخ اجتماعی و تاریخ محلی نقش موثری در شناسایی فضای کالبدی هر شهر دارد. با این وجود گرچه مورخان به دلایل متعدد کمتر به پژوهش در این حوزه پرداخته اند اما با تغییر در نگرش، می توان به اوضاع اجتماعی، اقتصادی، معیشتی و فرهنگ حاکم بر طبقات اجتماعی پی برد. هدف این پژوهش بررسی دلایل رونق اقتصادی شاهرود و تاثیر آن بر اوضاع اجتماعی این شهر در زمان روی کارآمدن حکومت قاجار تا سال 1310ق براساس مطالعات تاریخ اجتماعی و تاریخ محلی است. شاهرود به دلیل موقعیت مهم تجاری و نیز قرار داشتن در مسیر زیارتی از رونق اقتصادی و تجاری ویژه ای برخوردار بود که در نتیجه آن فضای کالبدی شهر نیز تغییر یافت. از همین رو این پژوهش بر آن است تا به شناسایی و بررسی علل و عوامل موثر در روند توسعه اقتصادی و اجتماعی شاهرود در دوران قاجار تا سال 1310ق بپردازد.

ظهور اسلام در شرق و جنوب شرق آسیا، نقطه عطف بسیار روشنی در تاریخ سیاسی، فرهنگی و اقتصادی منطقه پدید آورد. تحولات رخ داده در این منطقه، به وضوح در زندگی و فعالیت روزمرّه، به خصوص در مورد مسافرت و حمل و نقل زمینی و دریایی این مناطق انعکاس یافت، مسافرتی که تحت تأثیر شدید پیدایش و ظهور یک سفر جدید به نام «سفر حج» شناخته می شد و درآن مناطق به عنوان مبدأ یا مقصد سفرها مورد توجه قرار می گرفت. در دهه های ابتدایی ورود اسلام و تشیع به مناطق شرق و جنوب شرق آسیا، این مسیر ها صرفاً جهت بازرگانی و تجارت مورد استفاده قرار می گرفت، اما بعداً با توجه به شاخصه عامل انسانی، به یکی از مهمترین مسیرهای حج در تاریخ تبدیل شدند. این مقاله می کوشد  آنچه در خصوص این موضوع موجود است را جمع آوری نموده و یک تصویر جامع از وضعیت تاریخی و جغرافیایی این مسیرها، که به عنوان راههای آسیایی حج شناخته می شود، ارائه نماید. این تحقیق همچنین تلاش می کند تا روابط این مناطق با کشورهای عربی در عصر قبل از اسلام و همچنین مسیرهای زمینی و دریایی حج که مانند پرتویی به جلوه های تمدنی راههای این مناطق تابیده را مورد کاوش قرار دهد.

در بخش نخست که در شماره 94 گذشت، پیرامون «مقدار مساحت حرم از نگاه روایات و فقهای امامیه»، «تبیین حدود حرم از منظر فقهای عامه و روایات این باب»، «پژوهش در مورد ورودی های مکه و مقدار فاصله میان اعلام حرم تا مکه»، «شناسایی اعلام و انصاب واقع شده در کوه ها، تپه ها و گردنه های اطراف مکه» و... به تفصیل بحث شد. اکنون در اینجا، به بخش دوم می پردازیم که در مورد «اعلام و نشانه ها» است   غیر از ورودیها   که بر فراز کوه ها، گردنه ها و بلندی ها و غیر آن واقع است. در این قسمت، به یاری خداوند، نشانه های چهار حدّ شرقی، شمالی، غربی و جنوبی را متذکر خواهیم شد: