همگرایی اسلامی

توصیه به اتحاد و انسجام اسلامی که ریشه در آموزه های قرآن و سنّت معصومان(ع) دارد، از جمله موضوع هایی است که بررسی تاریخی آن در ادوار مختلف، از  اهمیت بسیاری برخوردار است. این نوشتار، با بهره گیری از منابع روایی و تاریخی، اقدامات امام صادق(ع) و اهتمام ویژه آن حضرت را برای برقراری وحدت و انسجام در جامعه بررسی کرده و کوشیده است به روش تاریخی، راهبردهای اجتماعی ایشان را برای همگرایی اسلامی با توجه به شرایط اجتماعی آن روزگار نشان دهد. شواهد تاریخی، حکایتگر آن است که عینیت بخشیدن به همسانی مسلمانان، تحکیم پیوندهای اجتماعی و اعتدال مذهبی، از مهم ترین راهبردهای اجتماعی آن حضرت بود که برای تحقق این راهبردها، راهکارهایی چون: حضور و همگامی در شعائر و مناسک دینی، برقراری پیوندهای اجتماعی و عاطفی نیکو با مسلمانان، مدارا با مخالفان، احترام به باورها و مقدسات پیروان مذاهب، عدم تحمیل عقیده و پرهیز از تعصبات و تکفیر دیگران را در پیش گرفتند

عباسیان پس از دوره تثبیت فتوحات و آشنایی با تمدن و فرهنگ ملل دیگر، پایه های فرهنگ و تمدن اسلامی پی ریزی و استوار شد. هنر، فلسفه، ادبیات و دیگر علوم در میان مسلمانان رواج و رونق گرفت. نخستین ترجمه در دوره نخست عباسی زمان خلافت منصور دوانیقی(136-158ه) شکل گرفت و در دوران خلافت هارون الرشید (170-193 ه) و مأمون عباسی (198-218ه) به اوج خود رسید. ترجمه ها و آثار ارزشمند علمی در دوره دوم و به ویژه دوره سوم عباسی (حکومت آل بویه) موجب شکل گیری تمدن اسلامی شد. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی و با طرح این پرسش که دستاوردهای علمی مسلمانان و اهل کتاب به ویژه گردآمدن عالمان فرق، مذاهب و ادیان گوناگون در بیت الحکمه ها چه تأثیری در بارورسازی عقلانیت و همگرایی جامعه اسلامی داشته است و چگونه می توان از این رویداد تاریخی در مسیر رشد و شکل گیری تمدن نوین اسلامی بهره برد. برپایه نتایج این پژوهش گردآمدن دانشمندان اسلامی در بیت الحکمه، مناظرات علمی، استفاده از تحقیقات علمی همدیگر با هر انگیزه ای موجب همگرایی و انسجام میان آنها و درنتیجه توده مردم آن دوره شد و اکنون با توجه به تداخل دو افق گفتمانی اکنون و گذشته تاریخ علوم انسانی- اسلامی، تمدن نوین اسلامی با بهره گیری از مدارای و تساهل مذهبی حاکمان و سعه صدر دانشمندان دست یافتنی است.