حملات هوایی

جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ آغاز شد و در مرداد ۱۳۶۷ به پایان رسید. این جنگ یکی از طولانی ترین و فاجعه آمیزترین جنگ های قرن بیستم، بعد از جنگ آمریکا و ویتنام است. در طی این جنگ، دولت عراق جهت تعضیف روحیهٔ مردم و فشار اقتصادی به دولت ایران و همچنین رسیدن به مقاصد خود، برخلاف حقوق بین المللی، مناطق مسکونی و غیرنظامی و نیز مراکز اقتصادی ایران را مورد حملات توپخانه ای، هوایی، و موشکی خود قرار داد که اصطلاحاً در ادبیات دفاع مقدس، بمباران کردن مناطق مسکونی و غیرنظامی را «جنگ شهرها» می گویند. استان خوزستان به دلیل هم مرز بودن با دولت عراق و نیز مراکز نفتی و گازی در آن، ۲۰۰۸ بار مورد تهاجم نیروی هوایی عراق قرار گرفت که سهم بیشتری از جنگ شهرها را نسبت به دیگر استان های کشور متحمل شد. این تهاجمات باعث تخریب مراکز اقتصادی و نیز تعطیل شدن طرح ها و پروژه های مهم اقتصادی در سطح استان گردید که به دنبال آن بیکاری در سطح استان افزایش یافت و نیز بیشتر مردم استان جهت زندگی بهتر به دیگر استان های کشور مهاجرت کردند. در این مقاله سعی شده است با روش توصیفی – تحلیلی ابتدا به رابطهٔ جنگ تحمیلی و اقتصاد و سپس تخریب مراکز اقتصادی و توقف یا تعطیل شدن طرح ها و کارخانجات و به دنبال آن بیکاری و مهاجرت در سطح استان خوزستان پرداخته شود. روش گردآوری اطلاعات در این مقاله عمدتاً، کتابخانه ای و اسنادی است.

امروزه با پیشرفت سلاحهای دوربُرد نظامی، نقش شهرها در ایجاد امنیت ناشی از جنگ بیش از پیش اهمیت یافته است. رعایت ملاحظات پدافند غیرعامل در طراحی و ساماندهی عناصر شکل دهنده شهرها می تواند به میزان قابل توجهی از آسیب پذیری آنها بکاهد. هدف این پژوهش، ارزیابی آسیب پذیری ریخت های مختلف شهری در برابر حملات هوایی از منظر ملاحظات پدافند غیرعامل است. به عنوان نمونه مطالعاتی، منطقه 6 شهر تهران به دلیل وجود کاربری های ارزشمندی همچون وزارتخانه ها، ادارات و سازمانهای دولتی و خصوصی متعدد انتخاب شد. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی است. بدین ترتیب با جمع آوری ادبیات نظری رویکرد پدافند غیرعامل و همچنین ریخت شناسی شهری به روش اسنادی- کتابخانه ای، معیارهایی جهت سنجش میزان آسیب پذیری تعیین و با مصاحبه از متخصصان تدقیق گردید و به روش دلفی متخصصان توسط تکمیل 20 پرسش نامه وزن دهی شد. اطلاعات به دست آمده به همراه مشاهدات و برداشت های میدانی به روش سلسله مراتبی معکوس (IHWP) و با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان می دهد که پهنه شرقی و شمال شرقی منطقه و محدوده خیابان کارگر آسیب پذیری بالایی دارند و قسمت جنوبی و شمال غربی منطقه از این نظر مناسب هستند. در کل می توان مهم ترین ویژگی های ریخت شهری مناسب از منظر پدافند غیرعامل را بلوک های کوچک تر با فشردگی شکلی کم، تراکم پایین، قدمت و کیفیت مناسب ابنیه در نظر گرفت. 

اگردر پایداری شهرها تهدیدات طبیعی و انسان ساخت در نظر گرفته نشوند، سیستم های کالبدی، شامل کلیه سازه ها و زیرساخت هایی که مانند بدنه، استخوان ها، شریان ها و ماهیچه های آن شهر عمل میکنند، هم چنین اجزای سیستم های اجتماعی و سازمانی، شامل کلیه انجمن ها، سازمان ها و روابط میان آنها است که مانند مغز شهر عمل میکنند در برابر تهدیدات آسیب شدیدی می بیند و عملا عملکرد شهر با اختلال شدید روبرو می شود و از سوی دیگر در طول تاریخ بشر همواره صحنه های جنگ و برخوردهای نظامی را تجربه کرده است و کمتر سرزمینی از این آفت مصون مانده است. با پیشرفتهای صورت گرفته در حوزه حمالت نظامی امروزه تمامی مناطق شهری در معرض خطر ناشی از حملات هوایی می باشند بنا براین هدف اصلی این مقاله شناسایی و ارزیابی شاخص های تاثیرگزار بر تاب آوری شهرها در برابر حملات هوایی می باشد در این راستا با طراحی پرسشنامه ای با استفاده از روش IHWP وزن هر یک از شاخص ها محاسبه گردید و سپس با استفاده از پایگاه داده های اطلاعات مکانی GIS تاب آوری منطقه پنج تهران در برابر حملات هوایی محاسبه شد و که نتایج تحقیق نشان می دهد به ترتیب ابعاد کالبدی و محیطی، ایمنی و امنیت، اجتماعی و فرهنگی، سازمانی و نهادی و اقتصادی دارای اهمیت بوده و در بخش معیارها نیز درجه اهمیت کاربری با امتیاز 5، دسترسی به فضاهای امدادرسانی با امتیاز 4 دارای بیشترین تأثیر رادارد