اخلاق محوری

مدرنیسم، جریان اصلی تحولات دنیای امروز، کهبه جوامع اسلامی نیز راه یافته، به دنبال اینست که تحت عنوان دلفریب تجدد،مبانی سبک زندگی غربی را جایگزین اعتقادات بنیادی مسلمانانکرده و سبب فراموشی سرچشمه های باوری که اساس حیات متعالی مسلمانان بر آنها نهاده شده،گردد.برای مقابله با این جریان، رهبر فرزانه انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای مدظله العالیبا مطرح نمودن بحث تئوریک، انتقادی و دقیق«سبک زندگی اسلامی»به تقویت این سبک در جامعه اسلامی، از راه تحکیم «ایمان» تأکید ویژه دارند.ایمان در آموزه های اسلامی با«عمل صالح» پیوندی ناگسستنی دارند و بارزترین مصداق آن «برپایی نماز» می باشد. این اظهار بندگی و عبودیت نسبت به خداوند، شاخص و معیارسبک زندگی اسلامی استکه تنها یک تکلیف عبادی محضنبوده، وآن گاه که با سامان زندگی اجتماعی در هم بیامیزد، معجزه اسلام را در آرایش منظومه احکام عبادی آشکار می سازد. معجزه ای که پژوهش حاضر- بنا به رسالت خود در تبیین سخنان رهبر معظم انقلاب و تبدیل آن به گفتمان عمومی جامعه- سعی دارد به روش توصیفی - تحلیلی، به بررسی برجسته ترین ابعاد فردی اجتماعی آن در سبک زندگی اسلامیبپردازد. مطالعات و تحقیقات به عمل آمده گویای این مطلب است که نماز با سه مبنای«خدامحوری، جهان بینی الهی و جمع گرایی» متمایز کننده سبک زندگی اسلامی از سبک غربی استوبازتاب فردی اجتماعی وسیعی در سبک زندگی نمازگزار دارد، از جمله مهمترین این ابعاد عبارتند از: «اخلاق محوری، ایمن سازی، حرمت گذاری، بخشندگی و وحدت بخشی» که پژوهش پیش رو، هر یک را مورد تحلیل و واکاوی قرار داده است.

برنامه درسی اجراشده، مجموعه اقدامات و فعالیت های فرایند یاددهی یادگیری است که بین مربی و متربی در محیط واقعی تربیتی به اجرا درمی آید. الگوگیری از شیوه های عملی امامان علیهم السلام در تعلیم وتربیت، به ویژه امام صادق علیه السلام در نقش سردمدار تربیت اسلامی ایدئال، برای رسیدن به برنامه درسی توحیدمحور و مبتنی بر آموزه های اصیل اسلامی ضرورت دارد. این پژوهش با استفاده از سه روش پژوهش تاریخی، تبیین گزاره ها و معکوس سازی، با بررسی جوامع حدیثی و سایر منابع تکمیلی و همچنین شرح، تبیین و تفسیر آن احادیث در زندگی امام جعفر صادق علیه السلام و دیدگاه های تربیتی ایشان به طور عام و برنامه درسی اجراشده ایشان به طور خاص را استخراج و آنها را از دو منظر تحلیلی و ترکیبی تبیین کرده است. از نگاه تحلیلی، 16 مقوله درقالب عناصر چهارگانه هدف، محتوی، روش های یاددهی یادگیری و ارزشیابی در برنامه درسی اجراشده امام صادق علیه السلام، نظیر جانشین سازی شاگردان مستعد در هدایت کلاس درس، ایجاد زمینه تحقیق و تفحص، اهمیت آزاداندیشی در تعلیم وتربیت، نظام ارزشیابی از شاگردان و جایگاه معلم و... شناسایی شده است. در نگاه ترکیبی، حاکمیت توحید و اخلاق در سراسر برنامه درسی اجراشده در نظام تربیتی امام صادق علیه السلام تبیین شده است. الزامات حرکت نظام آموزشی به سمت الگوگیری از برنامه درسی اجراشده امام صادق علیه السلام در پایان مطرح شده است.

این پژوهش در پی تبیین و تحلیل حکمت جهاد ابتدایی است. پرسش اساسی این است که فلسفه یا حکمت جهاد ابتدایی در اندیشه اسلامی چیست؟ اندیشمندان در پاسخ به این مسئله سه نظریه را بیان کرده اند. برخی فلسفه جهاد ابتدایی را بر اساس حق طبیعی انسان تبیین کرده اند؛ برخی آن را بر اساس حق الهی و برخی دیگر آن را لازمه تعالی دین اسلام بر دیگر ادیان دانسته اند. این سه نگرش، در تبیین فلسفه جهاد ابتدایی «باور و اعتقاد» را محور قرار داده و هدف از جهاد ابتدایی را محو شرک و گسترش باور توحیدی و الهی دانسته اند. بررسی های این پژوهش که با روش تحلیلی و استنادی انجام پذیرفته است، نشان می دهد در کنار تبیین های سه گانه یادشده، می توان از تبیین چهارمی نیز سخن گفت. این تبیین چهارم که مختار نویسنده است، برخلاف سه رویکرد پیشین که ایده شرک ستیزی و مقابله با باورهای غیرالهی را به عنوان حکمت جهاد ابتدایی مطرح می کنند، بر محور «رفتار و عمل» تمرکز داشته و فلسفه جهاد ابتدایی را مبارزه با بی اخلاقی ها و بدعهدی ها می داند.

هدف از این مطالعه، شناسایی عوامل تسهیل گر و بازدارنده گرایش دانشجویان به اخلاق محوری بود. مطالعه با رویکردی کیفی و به روش پدیدارشناسی توصیفی انجام شد. داده ها با استفاده از مصاحبه نیمه ساختارمند با 98 نفر از اعضای هیأت علمی، مدیران دانشگاهی، صاحب نظران، کارکنان و دانشجویان که با استفاده از نمونه گیری ملاکی انتخاب شده بودند، گردآوری شد. یافته ها درباره عوامل تسهیل گر به شناسایی هشت عامل شامل عوامل «ساختاری، کارکردی، اجتماعی، فرهنگی، فردی، دینی، مطالعاتی پژوهشی، آموزشی پرورشی» و در عوامل بازدارنده (موانع) به شناسایی 9 مورد شامل موانع «ساختاری، اجتماعی، عملکردی، سیاسی، فردی، کارکردی، مفهومی، اطلاع رسانی شناختی و فرهنگی» منجر شد. نتایج این مطالعه که برآمده از ادراک دامنه وسیعی از کُنشگران دانشگاهی بود به شناسایی ابعاد و مؤلفه های جدید و کامل تری از عوامل مرتبط در گرایش یا عدم گرایش به اخلاق محوری دانشجویان در محیط دانشگاهی منتج می شود و می توان براساس آن در توسعه اخلاق محوری در دانشگاه موفق تر عمل کرد.