منفعت ملی

در تحلیل اولیه، «منفعت ملی» مفهومی بدیهی و غیرقابل تشکیک به نظر می رسد و از این رو بسیاری تحلیل گران روابط بین الملل و سیاست خارجی تلاش کرده اند به مفهوم سازی آن همت گمارند. (تاریخچه) با این وجود، ابهام در ماهیت و جایگاه این مفهوم، می تواند برخی دشواری ها را در طراحی و اجرای سیاست خارجی هر نظام سیاسی از جمله جمهوری اسلامی ایران به وجود آورد. (مسئله) به نظر می رسد، هنوز تحقیق مستقلی برای تأکید بر دشواری های تعریف منفعت ملی به عنوان اصلی ترین چراغ راهنمای سیاست خارجی جمهوری اسلامی صورت نپذیرفته باشد. (پیشینه) از این رو می توان این پرسش را طرح کرد که مهم ترین دشواری ها در تعریف روشن و واضح منفعت ملی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران چه مواردی هستند؟ (سؤال) فقدان ملی فکری کردن، عدم اجماع نخبگان بر سر تعریف مفهوم و مصادیق منفعت ملی، و ابهام در تعریف نسبت آرمان و واقعیت، از جمله مهم ترین مشکلات تعریف منفعت ملی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی است. (فرضیه) این مقاله بر آن است به یک بازتأمل درباره مفهوم منفعت ملی به عنوان رایج ترین مفهوم در توجیه کنش های سیاست خارجی کشور بپردازد. (هدف) این نوشتار در چارچوب زبان شناسی سوسوری، دشواری تعیین رابطه منفعت ملی (به عنوان دال) و مصادیق آن (به عنوان مدلول) را مورد تأکید قرار می دهد. (روش) کشف علل مختلف ابهام در مفهوم منفعت ملی و لزوم در پیش گرفتن یک بازاندیشی جدی و آیین پاکسازی برای ایضاح مفهوم و مصداق آن در سیاست خارجی جمهوری اسلامی از نتایج و دستاوردهای مقاله است. (یافته)

واژه منفعت در قلمرو اقدام به اداره امور، به طور عام و در قلمرو دانش اداره و حکمرانی به طور خاص، برای تأمین منافع عامه جامعه، از جایگاه ویژهای برخوردار است و در فراگرد خطمشیگذاری عمومی، به منزله معیار تعیین شاخص ارزشیابی عملکرد حکمرانان، نقشی محوری ایفا میکند. خطمشیگذاران بنا به شرایط زمان اجرای خطمشی، تعابیر گوناگونی از واژه منفعت عمومی داشته و درجات ناهمگونیرا مدنظر قرار میدهند. اصطلاح منفعت عمومی در مباحث خطمشیعمومی از اهمیت بالایی برخوردار بوده، در پرتو آراء و نظریههای متعددی، باز تعریف میشود. پرسش اصلی این پژوهش آن است که «مفهوم منفعت عمومی چیست و شاخصهای مفهومپردازی از آن براساس قانون اساسی ایران کدامند؟» بنابراین، با مراجعه به خبرگان، ضمن بررسی دیدگاههای آنان، مفهوم منفعت عمومی و شاخصهای آن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، از طریق تحلیل محتوا و ابزار مصاحبه رصد شدند. این شاخصها و مؤلفهها در قالب 12 مضمون تعریف شدند و در امتداد آن، مدل خام پژوهش تهیه شد و در پایان، راهکارهای عملی برای تبیین مفهوم منفعت عمومی در مدیریت دولتی، به مثابه مفهوم محوری خطمشی در دانش پیشنهاد شد.

جایگاه سازمان های بین المللی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی براساس نظام معنایی هویتی کارگزاران جمهوری اسلامی ایران در دوره های مختلف نسبت به ماهیت و کارکرد سازمان ها و نهادهای بین المللی متفاوت است. از سال 1357 تاکنون به تجربه ثابت شده است که در دوره هایی که ایران با سازمان های بین المللی تعامل مثبت داشته، امنیت و منفعت ملی ایران بهتر تأمین شده و همکاری با سازمان ها در عرصه های مختلف فرصت هایی را برای دیپلماسی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مهیا کرده است. از سوی دیگر دیدگاه تقابلی نسبت به سازمان های بین المللی با ایجاد چالش ها و مشکلاتی در حوزه های مختلف برای کشور، وجهه دولت در جهان را خدشه دار می کند. در این مقاله تلاش می شود جایگاه سازمان های بین الملل در سیاست خارجی ایران از سال 1357 تا 1392 مورد بررسی قرار گیرد.