مجاز تصویری

مقاله حاضر به بررسی استعاره ها و مجازهای مفهومی در پیکره ای از تبلیغات رسانه ملی می پردازد. بنیان نظری این پژوهش را نظریه استعاره مفهومی لیکاف و جانسون، همچنین آرای آنها در باب مجاز مفهومی تشکیل می دهد که در آن استعاره و مجاز نه تنها به عنوان پدیده هایی کلامی، بلکه به عنوان بازتابی از فرایندهای ذهنی در نظر گرفته می شوند. یکی از نمودهای استعاره ها و مجازهای مفهومی، در تبلیغات است. استعاره ها ابزاری قدرتمند برای تبلیغات به شمار می روند. از این رو، پیکره ای متشکل از 75 تیزر تبلیغاتی سیما در پنج گروه مختلف مورد بررسی قرار گرفت. داده های پیکره ای نشان داد که استعاره ها و مجازهای مفهومی، نقش بسیار مهمی در تبلیغات تلویزیونی ایفا می کنند، به طوری که بیش از 97 درصد تبلیغات بررسی شده، حاوی یک و یا هردو این موارد بود ه اند. همچنین مشخص شد که عناصر فرهنگی نقش مهمی در شکل گیری استعاره ها و مجازهای مفهومی بر عهده دارند که این به نوبه خود، منجر به شکل گیری استعاره های ذهنی در لایه های پنهان ذهن جامعه ایرانی می شود.

هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه تعاملی استعاره و مجاز تصویری در تبلیغات چاپی است. نوع شناسی این پژوهش به دلیل تمرکز بر دو آرایه تصویری پرکاربرد در آگهی های تبلیغاتی، امکان تحلیل تبلیغات بلاغی را فراهم می کند که در مدل های موجود قرار نمی گیرند. همچنین این مدلِ مفهومی درک معنا در تبلیغات پیچیده آرایه ای را تسهیل می بخشد و مفهوم بلاغت در تصاویر تبلیغاتی را براساس تعاریف زبان شناختی ایران و غرب توسعه می بخشد. برای تحقق هدف این پژوهش، از روش تحقیق مطالعه چندموردی استفاده شده است. موارد مطالعه عمیق در این پژوهش عبارت اند از پانصد تبلیغ چاپی داخلی و خارجی بلاغتی که براساس روش تحلیل نشانه شناسی تفسیر شده اند؛ بنابراین با تحلیل دالّ و مدلول نشانه ها در نمونه های تبلیغاتی، روابط تعاملی استعاره و مجاز برای نخسین بار در نوع شناسی این پژوهش شناسایی و تعریف شده اند. یافته های این پژوهش نشان می دهد استعاره و مجاز مفهومی می توانند علاوه بر زبان ، در رسانه های دیگری مانند تصویر نیز به کار گرفته شوند. همچنین استعاره و مجاز دو آرایه بلاغی با اهمیت و دو روش انتقال معنا هستند که می توانند رابطه تعاملی در تصاویر تبلیغاتی داشته باشند؛ بنابراین این امکان وجود دارد که در مبدأ یا مقصد استعاره در تبلیغات چاپی، نوعی رابطه تعاملی با مجاز تصویری ایجاد شود. تمامی تبلیغات چاپی بلاغتیِ دارای دو شئ مرتبط در تصویر، در این نوع شناسی تحلیل می شوند.