اخوانیه

روضة الکتّاب مجموعه ای از اخوانیات به جای مانده از قرن هفتم به قلم صدر قونیوی است. نثر این کتاب از خصوصیات کلّی نثر مکاتیب قرن هفتم پیروی می کند. اخوانیات این کتاب موضوعات متفاوتی دارند، ولی در آن میان دو دسته تحیّات (نامه هایی که صرفاً به قصد احوال پرسی و بیان دوستی نوشته شده اند) و دعوت نامه ها (خواندن دوستی به مهمانی) قابل توجّه هستند. در این مقاله، به بررسی خصوصیات سبکی این دو پرداخته ایم و نشان داده ایم که دعوت نامه ها به رغم کمی تعداد، خصوصیاتی در لایه های واژگانی و نحوی و بلاغی دارند؛ از جمله استفاده از صورخیال، جمله های کوتاه تر و ساده تر، و بسامد بالای واژگان حسّی که بیشتر با طبیعت و عشرت مرتبط هستند. این خصوصیات آنها را برجسته می کند و در خواننده تأثیر می گذارد

جایگاه ماه شرف خانم کردستانی متخلص به مستوره (1264– 1220 ق.) در حوزه های ادبیات و تاریخ بر ادبا و مورخین پوشیده نیست. دیدگاه مستوره در تاریخ اردلان بسی جای تأمل دارد. زیرا وی هم تاریخ نگار است و هم تاریخ نگر. دقت نظر مستوره در انکشاف زوایای پنهان تاریخ اردلان بی نظیر است. اما واپسین برگ های تاریخ مستوره به علت مغشوش و ناتمام ماندن، از این قاعده مستثنی است. البته مهاجرت اجباری مستوره به سلیمانیه در سال 1263 ق. و از دست دادن حامی بزرگش حسینقلی خان حاوی اردلان و نا به سامانی های ناشی از آن در این خصوص بی تاثیر نبوده است. مقاله حاضر بر آن است تا با استعانت از شیوه نقد بیرونی و درونی راوی و روایت اخوانیه مستوره به عمویش رونق سنندجی، که با نگارش تتمه ای بر تاریخ مستوره، اثر ناتمام او را به اتمام رسانیده است، بخشی از زوایای مغشوش و تحریف شده واپسین برگ های تاریخ مستوره را آشکار نماید.

شیخ الاسلام سید نعیم فرزند عفیفا متخلص به سحاب از شاعران دوره بازگشت ادبی ایران است. تنها دست نویس دیوان او در مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی نگهداری می شود. در دیوان سحاب انواع ادبی ازجمله شعر غنایی و شاخه های ان مانند مرثیه و مدح بسیار است. سبک سحاب در مدح ها، خراسانی و در غزل ها عراقی است. او شاهان قاجاری معاصرش مانند محمدشاه و ناصرالدین شاه و برخی از شاهزادگان را می ستاید. حاکمان محلی زادگاه شاعر نیز از ستایش های او بی بهره نمانده اند. سحاب در مرثیه های خود، رخدادهای کربلا را به تصویر کشیده است؛ شمار این مرثیه ها در شعر او بسیار است و به همین سبب سحاب ازجمله شاعران ایینی به شمار می رود. در دیوان این شاعر ساقی نامه و اخوانیه، از شاخه های نوع ادب غنایی، نیز دیده می شود. گویا شاعر نی ریز در سال 1307 درگذشته است.

اخوانیه و اخوانیه سرایی یکی از گونه های دیرپای ادبیات فارسی و جزو زیرشاخه های ادب غنایی است که شاعران از سده های نخستین ادب فارسی، بدان توجه داشته اند. اخوانیه به اشعاری گفته می شود که میان دو شاعر که با یکدیگر رابطه ی دوستی و برادری دارند، رد و بدل می شود. درون مایه ی اخوانیه ها بسیار گسترده است؛ اما بیشتر حول محورهای: ستایش از دوستان اهل فضل و ادب، احوال پرسی های دوستانه، شکوه و گلایه های خصوصی، شکایت از روزگار و اهل روزگار، طنز و طیبت و... می چرخد. پژوهشگران و محققان ادب فارسی اعتنای چندانی به این خرده ژانر ادبی نداشته اند و تحقیقات بسیار کمی در این زمینه به سامان رسانده اند. در این پژوهش، با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی، ضمن بررسی اجمالی تاریخچه ی اخوانیه، نمونه های آن را در آثار شاعران معاصر بررسی و گونه های مختلف آن را دسته بندی کرده ایم. نتایج این پژوهش نشان می دهد گسترش ابزارهای گوناگون ارتباطی در روزگار معاصر، از رونق اخوانیه سرایی کم نکرده است. نیز، با وجود دگرگونی های بسیاری که ساخت و درون مایه ی شعر فارسی در سده ی حاضر به خود دیده است و بسیاری از قالب های کهن و گونه های ادبی در برابر تحولات شعر نوگرا به ورطه ی فراموشی سپرده شده اند، شاعران معاصر به شکلی بسیار گسترده، به سنت اخوانیه سرایی توجه داشته اند.

اخوانیه و اخوانیه سرایی یکی از گونه های دیرپای ادبیات فارسی و جزو زیرشاخه های ادب غنایی است که نویسندگان از سده هایِِِِ نخستین ادب فارسی، بدان توجه داشته اند. درونمایه اخوانیه ها بسیار گسترده است؛ امّا بیشتر حول محورهایِِِ ستایش از دوستان اهل فضل و ادب، احوالپرسی های دوستانه، شکوه و گلایه های خصوصی، شکایت از روزگار و اهل روزگار، طنز وطیب ... می چرخد. پژوهشگران و محققان ادب فارسی اعتنای چندانی به این خرده ژانر ادبی نداشته اند و تحقیقات بسیار کمی در این زمینه به سامان رسانده اند در این پژوهش، ضمن بررسی اجمالی تاریخچه اخوانیه، نمونه های آن را در نسخه خطی مخزن الانشاء اثرعلی اکبرخوانساری و به خط محمدرضا بن محمدرحیم کلهر، بررسی و گونه های مختلف آن دسته بندی و برخی شگردهای بلاغی آن نشان داده شده است. استنتاج این پژوهش نشان می دهد گسترش ابزارهای گوناگون ارتباطی در گذر روزگار، از رونق اخوانیه سرایی کم نکرده است و با وجود دگرگونی های بسیاری که ساخت و درونمایه نامه ها و رقعه های دوستانه در سده حاضر به خود دیده است هنوز به سنت اخوانیه سرایی توجه می شود. از منظرادبی، برآیند پژوهش نشان می دهد که نویسنده این کتاب و مشخصا در نامه های اخوانی توجه خاصی به جناسها خصوصا جناس های اشتقاق که در سجع سازی اهمیت دارند و جناس نقطه بسامد زیادی است. توجه به عناصر طبیعت، واج آرایی و تکرار از دیگر شگردهای تأثیر گذار متن است. همچنین اطناب های ممل و استعمال افعال بیشتر به سبک خراسانی، از ویژگی های سبکی و زبانی این اخوانیه است.