قرآن کریم

«ریشه شناسی»یکی از مهم ترین شاخه های زبان شناسی درزمانی و مهم ترین روش برای تصحیح و تدقیق قول لغویان در تشخیص مشترک لفظییا معنوی به شمار می رود که با ایجاد نگاه تاریخی به تغییرات واژگان و پی جویی صورت و معانی آنها در زبان های کهن می پردازد و برای شناخت منطق حاکم بر آن و نقش کلیدی در یافتن معانی حقیقی و مجازی کلمات قرآن کریم تلاش می کند. علم ریشه شناسی به جهت الزام آور بودن توانایی، در یافتن ریشه کلمات در کهن ترین زبان ها و یافتن صورت بندی ساخت واژگان که نیازمندیادگیری زبان های کهن و آشنایی با مباحث آواشناسی، وام گیری، تغییرات صرفی و تغییرات معنایی و تحلیل های پیچیده است، عرصه را برای ورود محقّقان سایر رشته های علوم انسانی از جمله قرآن پژوهان تنگ تر می کند.در این پژوهش کوشش شده است، واژه «ارث» از رهگذر روش ریشه شناسی مطالعه موردی شود. صورت های متنوّع آن در زبان های کهن سامی همچون اکدی، آشوری، عبری، سریانی، حبشی بررسی شود و نشان دهد معانی مختلف ریشه «و ر ث» از یک جامع معنایی برخوردار است و گفتمان غالب موجود در تفاسیر که معنای حقیقی این واژه را « ترکه میّت» با بار معنایی فقهی معرفی کرده اند و سایر معانی موجود در آیات ارث را مَجاز برمی شمارد، از دقّت کافی برخوردار نیستند.

در این جستار کوشش شده است، تا نظریه ارزش زیبایی شناختی تحلیل و بررسی شود. این نظریه نمونه ای از روش ها و مکاتب گوناگون در زمینه تفسیر قرآن است و غایت و کمال قرائت متن را در به حداکثر رساندن وجوه معنایی آن می داند. ضرورت بحث فوق را می توان در امکانِ تعدد و تکثر معانی برداشت شده از قرآن با عنایت به ظرفیت ها و ویژگی های خاص متن و مانند آن دانست. با وجود اینکه مهمترین اشکال طرح شده بر این نظریه بی اعتنایی به قصد مؤلف و بازی آزاد نشانه ای با متن است. ازاین رو نظریه ارزش زیبایی شناختی به طور مطلق امکان طرح در قرآن را نخواهد داشت؛ بنابراین در پژوهش فوق که به شیوه توصیفی تحلیلی همراه با گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای انجام گرفته، کوشش شده است، با طرح فرضیه «قصدی گرایی شمولی و ذهنی گرایی معتدل» با توجه به ظرفیت ها، اقتضائات زبانی متنی و ویژگی های خاص ماتن قرآن امکان تعددِ معانی برداشت شده از قرآن با وجود ملتزم بودن به قصد مؤلف اثبات شود.

هر زقّوم- درختی بدمنظر- تلخ مزه- بد بو و جز زشت ترین درختان محسوب شده، درختی است در جهنم که دوزخیان از آن خورند- پرده برداری ازهویت گیاهی که در قعر جهنم رشد کرده و احتمال دارد مرزوق خیلی از اشخاص گنهکار- به عنوان غذای اصلی آنان شود - اهمیت و ضرورت دارد- جستار بیشه رو با روش توصیفی- تحلیلی به مسئله مد نظر پرداخته. نتیجه آنکه: برخی اعتقاد به انحصاری بودن گیاه بر اقشار خاص دارند- گروه خاصی از علماء، شجره ملعونه ذکر شده در قرآن را با زقوم جبهه گیری کرده اند، قسمی از مفسران اصرار بر تعدد بذیری آن در جهنم دارند- برخی به بررسی جنسیت آن پی بردند و بعضی از کتب تفسیری، شکوفه های درختی زقوم را به نماد هایی همچون- نفرت- قباحت و برخی به مار های افعی وصف- عده ای هم به مرتبط ساختن آن با خرما یمنی و آفریقایی بسنده کرده اند.

در این پژوهش نقش و تاثیر تغییر در ترکیبات نحوی بر فهم آیات قرآن کریم بررسی شده و به بخشی از اختلافات معانی ناشی از ترکیبات متفاوت نحوی اشاره شده است. اختلافاتی که بر اثر ترکیب نحوی در معانی این آیات آمده هر کدام زمینه ساز یک مکتب فقهی یا کلامی شده است. به عنوان مثال اختلاف در عاطفه یا مستانفه بودن «واو» در آیه 7 آل عمران «ما یعلم تاویله الا الله والراسخون فی العلم» اختلاف در فاعل بودن یا مفعول بودن الله در آیه 164 نساء «کلم الله موسی تکلیما»اختلاف در ترکیب «انما» در آیه 72 طه «انما تقضی هذه الحیاه الدنیا» و مواردی دیگر که شبیه به این آیات است، به ما نشان می دهد علم نحو و قواعد آن تا چه اندازه می تواند در تفسیر و فهم قرآن کریم به ما کمک کند. در این مقاله به شیوه توصیفی تحلیلی به بررسی تاثیر ترکیب نحوی در آیاتی از قرآن کریم که مشهورتر است، پرداخته ایم.

یکی از نوآوری های مفسران در قرون اخیر، توجه به گرایش اجتماعی در تفسیر قرآن کریم می باشد. تحولات دو قرن أخیر و نهضت اصلاحی و بازگشت به قرآن، موجب طرح بحث های اجتماعی گوناگونی گردید و همین امر سبب شد که آن موضوعات به حوزه تفسیر نیز وارد شود. با توجه به این که قرآن کریم علاوه بر احکام فردی، به تبیین احکام اجتماعی نیز پرداخته است، لذا در این گرایش، مفسران به دنبال یافتن راه حل مشکلات اجتماعی در قرآن کریم هستند. در این پژوهش، به روش توصیفی-تحلیلی، مبانی تفسیر اجتماعی در تفسیر احمد مصطفی المراغی استخراج و مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

هدف از این پژوهش ترسیم شخصیت اجتماعی زن در قرآن و عهدین است که با روش توصیفی- تحلیلی و تحلیل تطبیقی، سعی در تبیین جایگاه اجتماعی زن در عهدین و قرآن کریم دارد. هر چند تشخیص جایگاه زن در عهدین به دلیل ادبیات ناهمگون مشکل به نظر می رسد؛ اما با تأمل در آن ها اثبات می گردد که این متن مقدس برای زن جایگاهی با ارزش قائل است. قرآن کریم نیز در بسیاری از آیات به نیکی از مقام و شخصیت زن اشاره و تأکید کرده است و میان زن و مرد در موضوعات متعدد نظیر خلقت، عبادت و ترقی و تعالی به سوی خدا و نیز پاداش و عذاب اعمال صالح و طالح تمایزی ننهاده است. در تطبیق این دو کتاب آسمانی در بیشتر موارد همسانی وجود دارد؛ اما در موضوعاتی نظیر نحوه حضور در اجتماع، تفاوت هایی نیز وجود دارد.

تغییرات ساخت واژی در برخی از آیات قرآن کریم به وضوح مشاهده می شود. به گونه ای که در این آیات، واژگانی با ریشه ای یکسان، اما ظاهر و هیئتی متفاوت قرار دارند. یافته ها و نتایج پژوهش حاضر بیانگر این است که توجّه به سیاق آیات و بررسی موضوع و همچنین توجّه به واژگان آیات، نقش به سزایی در کشف علّت و کاربرد آن واژه دارد و این نکته را می رساند که انتخاب واژگان در قرآن کریم، از جانب حکیم و علیمی است که دارای بیانی فصیح و حکیمانه است و بررسی این نکات، بر اعجاز قرآن تاکید می کند و بسیاری از شبهات دشمنان و مخالفان را از بین خواهد برد. پژوهش حاضر به دنبال کشف علّت تغییرات ساخت واژی در دو مولّفه مشتقّات و عدد می باشد. و قصد دارد علّت به کار رفتن هر یک از این واژگان و تفاوت معنایی و مفهومی آن ها را در آیات مورد بحث، به روش تحلیلی- توصیفی و بر اساس سیاق آیات و با توجّه به علم واژه شناسی و نکات تفسیری، بررسی کند. برای رسیدن به این هدف و کشف سوال مدّنظر، جمعا پنج نمونه از تغییرات ساخت واژی در آیات قرآن کریم انتخاب شده و با بررسی سیاق و لغت شناسی آن واژگان، به کشف علّت تفاوت این واژگان با یکدیگر پرداخته می شود.