گفت وگوی بین ادیان

با توجه به اهمیت ارتباطات میان فرهنگی و نقش مؤثر دین بر این نوع از ارتباطات و نیز مطرح شدن گفت وگو و گفت وگوی بین ادیان در جهان معاصر، لزوم توجه ویژه به موضوع گفت وگوی بین ادیان از منظر ارتباطات میان فرهنگی روشن می گردد. این مقاله درصدد است تا شیوه های تعامل و محورهای اساسی گفتمانی گفت وگوی بین ادیان در انگلستان را با تأکید بر ارتباطات میان فرهنگی کشف نماید. در این راستا، با استفاده از سه سطح موجود در روش تحلیل گفتمان فرکلاف به بررسی سه مؤسسه مهم گفت وگوی بین ادیان انگلستان پرداخته شد. اهداف این سه مؤسسه، دقیقاً همسو با دو نظریه تطابق با فرهنگ جدید و انطباق ارتباطی در حوزه نظریات ارتباطات میان فرهنگی است که در سطح توصیف شامل واگرایی ایدئولوژیک پیش فرض های همگون سازی و تکثرگرایی ، توجه به مفهوم همگرایی و فرهنگ پذیری و نیز تأکید بر ثبات است. در سطح تفسیر در گفتمان گفت وگوی بین ادیان انگلستان، در ابتدا خود گفت وگو است که اصالت دارد. سپس، گفت وگوی ارتباطی برای فهم دیگری در حوزه نظری و گفت وگوی پراگماتیستی برای همکاری با دیگری در عرصه عملی، دو دال مرکزی در گفتمان گفت وگوی بین ادیان انگلستان هستند، که در سطح سوم تحلیل گفتمان فرکلاف یعنی تبیین، کاملاً همسو و مطابق با بیانیه های سیاستی حکومت انگلستان است.

بیش از 30 سال است که حضور در اجلاس ها و سمپوزیوم های گفت وگوهای بین ادیان در دستور کار برخی از سازمان ها و نهادهای دینی و اجتماعی ایران قرار گرفته است. کنشگران فعالیت کننده، ازنظر دانش و تجربه و نیز رویکردهای متفاوتی که برگزیدند، منبع مهمی برای تحلیل به شمار می روند. این پژوهش می کوشد به فهم دانش و تجربه کنشگران و تفسیر انتقادی آنها به گفت وگوی بین ادیان بپردازد و با ساخت و نظام مندسازی مضامین فراگیر مرتبط با آن، تحلیلی روشمند از آن ارائه دهد. از این نظر، این پژوهش با رویکردی توصیفی تحلیلی و با روش کیفی انجام شده است. بدین منظور، در کنار یافته های نظری سعی شد با استفاده از تکنیک مصاحبه نیم ساخت یافته، داده های تجربی گردآوری شود. روش نمونه گیری، هدفمند و معیار اشباع نظری مصاحبه با 15 نفر از فعالان این حوزه است. در تحلیل مضامین، مشخص شد نگاه انتقادیون به گفت وگو و دیگری، برون دینی است. گفت وگو را به مثابه امری اخلاقی و نه صرفاً دینی در نظر گرفته اند. بین معنای الهیاتی و معنای عمومی از گفت وگو تفاوت قائل اند. نگاه قدرت و حاکمیتی به گفت وگو و دولتی شدن این سنخ از گفت وگوها نقد کرده اند و الهیات گرایی را مانع جدی برای آن می دانند.

مناظره یکی از شیوه های تبلیغی پیامبران و اولیای الهی برای دعوت مردم به سوی توحید و حلّ اختلافات دینی است که در آیاتی از قرآن کریم بر آن تأکید شده است. گفت وگوی میان اسلام با ادیان مختلف از دوره نبوی شروع گردید و در عصر جانشینان آن حضرت(ص) ادامه یافت و در عصر رضوی به اوج خود رسید. این مقاله به این نتیجه دست یافته است که امام(ع)با تکیه بر گونه ای خاص از مخاطب شناسی، متناسب با درک مخاطب، پیام های خویش را ارائه می کردند و به منظور افزایش اثرگذاری، علاوه بر استناد به متون مقدّس مخاطبان، از انواع روش های ادبی و بلاغی، مانند به کارگیری صنعت تکرار، توجّه به آهنگ کلمات، تصویرسازی، تسلسل و نظم منطقی مباحث، ارائه برهان به شیوه حصر عقلی، هماهنگی لفظ با معنا، انتخاب آگاهانه واژگان و به کارگیری ساختارهای تأکیدی استفاده می کردند.