مطالب مرتبط با کلیدواژه

بحران آب


۴۱.

اثر دگرگونی های آب و هوایی بر ناآرامی های حاصل از تنش منابع آب (موردمطالعه: شرق اصفهان)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشهای تغییرات آب و هوایی سال اول پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ 35 - 51

کلیدواژه‌ها: دگرگونی آب و هوا ناآرامی و تنش بحران آب شرق اصفهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۹ تعداد دانلود : ۲۹۱
عواملی نظیر رشد جمعیت مصرف بی رویه آب، تغییرات آب وهوایی، گرم شدن کره زمین هدر رفتن آب، آلودگی آب و عدم مدیریت صحیح باعث می شوند که منابع آب طبیعی، در حال تمام شدن بوده و هر تغییری در مقدار آن تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم اقتصادی سیاسی، اجتماعی امنیتی، بر جای بگذارد. لذا تحقیق حاصل باهدف شناسایی مناطق مستعد بحران آب در محدوده شرق اصفهان انجام گرفته است. این مطالعه به صورت توصیفی_تحلیلی بوده و تمام ناآرامی های اتفاق افتاده در منطقه شرق اصفهان، موردبررسی قرارگرفته است. ابزار گردآوری اطلاعات شامل: مطالعات کتابخانه ای، نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی، داده های پارامترهای اقلیمی و هیدرولوژیکی آب های سطحی و زیرزمینی بود. تجزیه وتحلیل داده ها به وسیله ی مقایسه نقشه های فضایی و همچنین داده های ناآرامی های منطقه در نرم افزار ARC GIS انجام شد. مساحت محدوده بحرانی (خشک سالی شدید و خیلی شدید) در سال 91 کمترین و در سال 96 بیشترین مقدار بوده که نشانه درگیر شدن مناطق بیشتری از منطقه با بحران آب و در نتیجه افزایش، احتمالاً تعداد ناآرامی ها مواجه می گردد. همچنین روند محدوده های بحرانی (خشک سالی های شدید و خیلی شدید) تقریباً ثابت بوده و در سال 96 به یک باره حدود 25 درصد به نسبت سال 95 افزایش پیداکرده است. درنتیجه بحران شدید منابع آب در این مناطق، کشاورزی و معیشت مردم را تحت تأثیر قرار داده و نشان دهنده درگیر شدن مناطق بیشتری از منطقه با بحران آب است که به تبع آن احتمالاً تعداد ناآرامی ها نیز بیشتر می شود.
۴۲.

بحران آب و مدیریت بحران های منطقه ای(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات بین المللی سال ۱۴ زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳ (پیاپی ۵۵) 211 - 241

کلیدواژه‌ها: بحران آب توسعه کشاورزی انقلاب سبز نهادگرایی بازدارندگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۳۱ تعداد دانلود : ۳۲۲
کاهش منابع آب، خشکی زمین، وضرورت تامین غذا برای جمعیت افزایش یابنده ازمهمترین چالشهایی هستند،که منطقه خاورمیانه در آینده ای نه چندان دور با آن روبرو خواهدشد.در شرایطی که بحران آب گریبان گیر بیشتر کشورهای منطقه خاورمیانه و همسایگان جمهوری اسلامی است، ازتنشهای آینده به جنگ آب وغذاتعبیر می شود. در صورتی که چنان شرایطی ایجادشود بدون تردیدکشورهایی خواهند توانست از قدرت و نفوذ سیاسی بیشتری برخوردار باشندکه صاحب بخش کشاورزی قدرتمند و توسعه پایدار در کشورشان باشند. تقویت بخش کشاورزی، با هدف تولید محصولات بازاری اساس تدوین راهبرد توسعه پایدار است ودستیابی به آن هدف، با استفاده از فناوری های جدید در کشاورزی میسراست.کشور ایران با وسعت سرزمین و امکان تولید محصولات اولیه و فراوری شده کشاورزی مورد نیاز خود در کشورهای منطقه خاورمیانه، می تواند قدرت تاثیرگذاری خود بر مدیریت بحران های احتمالی آینده را افزیش دهد.این مقاله براساس رویکردنهادگرایی به این پرسش پاسخ می دهدکه چه رابطه ای میان تغییر در تولیدات کشاورزی با مدیریت بحران های ناشی از کم آبی و قدرت تاثیرگذاری ایران دررابطه با سایر کشورهای منطقه وجود دارد؟. فرضیه این مقاله آن است که تولید محصولات کشاورزی مورد نیاز منطقه، منجر به وابستگی بیشتر کشورهای منطقه به واردات بیشتر از ایران خواهدشد و بر قدرت تاثیرگذاری جمهوری اسلامی خواهد افزود.
۴۳.

تاثیر فرآیند سیاست گذاری عمومی بر بحران آب در جمهوری اسلامی ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوم سیاسی سال پانزدهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۶۰) 45 - 72

کلیدواژه‌ها: بحران آب سیاستگذاری آب منابع آب سیاستگذاری مرحله ای تنش آبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۲۴ تعداد دانلود : ۶۴۳
مساله کمبود آب در کشور تحت تاثیر عوامل مختلفی به بحران تبدیل شده است. هدف اصلی این مقاله پاسخگویی به این سوال است که نقش سیاست های دولت در ایجاد این بحران به چه میزان است؟ برای پاسخ به این پرسش و بر مبنای مطالعات و اطلاعات جمع آوری شده فرضیه ای طرح شد. طبق فرضیه این پژوهش، ضعف در جامع نگری و ناپیوستگی در فرآیند و مراحل سیاستگذاری آب، سبب تشدید بحران آب در کشور شده است. محک فرضیه، بر اساس شواهد و قراین تجربی و با استفاده از روش فراتحلیل صورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که مساله شناسی دیرهنگام، ضعف در اتقاق نظر در خصوص تعریف بحران آب، گسستگی بین مرحله اجرا و تصمیم گیری و ضعف شدید در ارزیابی فرآیند سیاستگذاری آب، سبب شده تا راه حلهای ارائه شده و تصمیمات، نه تنها مشکل را برطرف نکرده است بلکه به برداشت بیشتر از منابع و افزایش تقاضا منجر و بحران آب را در کشور تشدید کرده است.
۴۴.

تحلیل عوامل مؤثرِ ناکامی حکمرانی آب در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سیاست های راهبردی و کلان سال هشتم پاییز ۱۳۹۹ شماره ویژه 110 - 140

کلیدواژه‌ها: ایران بحران آب حکمرانی خوب حکمرانی آب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۳۱ تعداد دانلود : ۷۱۴
کوشش این مقاله آسیب شناسی بحران آب در ایران از منظر «حکمرانی آب» است. در این راستا- سوال اصلی چنین است؛ در مجموع علل شکست «حکمرانی آب» در ایران چیست؟ به تعبیری دیگر؛ چه عوامل و زمینه هایی وجود دارد که «حکمرانی خوب آب» در ایران را ناکام و به انحراف کشانده است؟ در پاسخ به این سوال باید گفت؛ خلاء و ناکامی «حکمرانی آب» در ایران یک ضعف تاریخی است که با شدت بیشتری ادامه پیدا کرد. بحران آب در ایران محصول علل متنوعی از نادانی و ناتوانی است و این تنوع، نتیجه گستردگی و پیچیدگی مجموعه زیرساخت ها، نهادها، سازمان ها، کُنشگران و کُنش هایی است که حول مقوله آب شکل گرفته اند. نویسندگان مقاله کوشش کردند، ضمن یادآوری ]نشانگان[ بحران آب در ایران، عوامل موثر بر ناکامی «حکمرانی آب» در کشور را بیان و به اختصار تحلیل نمایند. در ادامه بخش اول، بخش دوم مقاله شامل تحلیل آسیب شناسانه از موضوع و ارائه راه-کارهای توصیه ای (یا توصیه های سیاستی نظری و کاربردی) در چارچوب مؤلفه های «حکمرانی آب» است. پژوهش حاضر بر اساس ماهیت، کیفی و از نوع توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر نتایج عملی و کاربردی است. نحوه گردآوری اطلاعات به شیوه اسنادی و با مراجعه به کتب، مقالات و گزارش های معتبر انجام پذیرفته است.
۴۵.

سنجش میزان آسیب پذیری کشاورزان در برابر خشکسالی ناشی از بحران آب رودخانه زاینده رود (موردمطالعه: مناطق روستایی بخش گرکن جنوبی شهرستان مبارکه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جغرافیا و مخاطرات محیطی پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳۵ 159 - 181

کلیدواژه‌ها: سوانح طبیعی بحران آب آسیب پذیری کشاورزان استان اصفهان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۹ تعداد دانلود : ۴۹۷
هدف از این مطالعه بررسی میزان آسیب پذیری کشاورزان در سکونتگاه های روستایی بخش گرکن جنوبی از توابع شهرستان مبارکه در مواجهه با شرایط خشکسالی ناشی از بحران آب رودخانه زاینده رود است و سعی دارد به دو سؤال 1-کشاورزان در سکونتگاه های روستایی موردمطالعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی-روانی و زیست محیطی از پدیده خشکسالی ناشی از بحران آب زاینده رود به چه میزان آسیب پذیر شده اند؟ 2- کشاورزان در منطقه موردمطالعه به چه میزان از راهکارهای مواجه با شرایط خشکسالی اطلاع و آگاهی دارند؟ پاسخ دهد. داده های مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه گردآوری شده است. جامعه آماری تحقیق، کشاورزان روستاهای بخش گرکن جنوبی هستند که بر اساس داده های سرشماری نفوس و مسکن (1395) بالغ بر 2027 نفر هستند که با استفاده از فرمول کوکران 178 نفر به عنوان نمونه انتخاب شده اند. روایی ابزار تحقیق توسط کارشناسان مرتبط تأیید شده و پایایی گویه ها با استفاده از آلفای کرونباخ معادل 85/0 به دست آمده است. برای تحلیل داده های پرسشنامه ای از آزمون های آماری (همبستگی اسپیرمن، کای اسکوئر، t تک نمونه ای و فریدمن) و تکنیک تحلیل سلسله مراتبی بهره گرفته شده است. بررسی های به عمل آمده در خصوص آسیب پذیری کشاورزان نشان داد که افزایش هزینه های تولید به عنوان مهم ترین آسیب اقتصادی، افزایش فشارهای روحی و روانی به عنوان مهم ترین آسیب اجتماعی–روانی و پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی به عنوان مهم ترین آسیب زیست محیطی ناشی از بحران آب زاینده رود در منطقه بوده است. نتایج آزمون های t تک نمونه ای و فریدمن نشان داد که آسیب های اجتماعی- روانی بیش ترین میزان خسارت را در منطقه به کشاورزان وارد کرده است. بررسی میزان اطلاع و آگاهی کشاورزان از روش های مواجهه با شرایط خشکسالی نشان داد که میزان اطلاع و آگاهی کشاورزان منطقه در زمینه "شیوه های کاهش هدر رفت آب" از همه شاخص ها پررنگ تر بوده است. نتایج تحلیل سلسله مراتبی از دیدگاه کارشناسان نشان داد که مؤثرترین راهکار مقابله با خشکسالی در منطقه مذکور، "راهکارهای فنی آبیاری" است.
۴۶.

برنامه درسی سبز در نظام آموزش عالی ایران: بحران آب، تغییرات اقلیم، منابع تأمین دانش(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزش محیط زیست و توسعه پایدار سال نهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۱ 81 - 94

کلیدواژه‌ها: آموزش عالی بحران آب برنامه درسی سبز منابع دانش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۴۶ تعداد دانلود : ۴۱۲
کم شدن منابع آبی کشور به عنوان یکی از معضلاتی است  که یک بخش مهم آن از تغییرات اقلیم نشات گرفته  و دامن گیر کشور شده است. آگاه سازی دانشجویان از این مسئله  یکی از وظایف دانشگاه ها و مؤسسات آموزشی است که به واسطه برنامه درسی سبز میسر می شود. از سویی دیگر تئوری جنوب یکی از نظریاتی است که خاستگاه اجتماعی داشته و در دهه اخیر در دنیا مطرح شده است. این مقاله به امکان استفاده برنامه درسی سبز در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی از منابع دانش مطرح شده در تئوری جنوب در جهت مقابله یا سازگاری با بحران آب می پردازد. این پژوهش از نوع هدف کاربردی و از نوع ماهیت کیفی است. ازلحاظ گردآوری داده ها، توصیفی - تحلیلی از نوع اسنادی است و از میان اسناد موردبحث در این خصوص، اسنادی که در زمان انجام پژوهش در دسترس بوده استفاده شده است. استفاده از منابع دانش تئوری جنوب در مواجهه با بحران آب یا تنش آبی سبب می شود دانش از انحصار گروه خاصی که در منطقه مشخصی زندگی می کنند خارج شده و تجارب مناطق مختلف کشور در حل مشکلات ملی آب به کار گرفته شود و دانشگاه به عنوان محلی جهت آموزش نحوه صحیح استفاده از آب در زندگی امروزی در نظر گرفته شود. نتایج به دست آمده از این پژوهش مشخص کرد که منابع تأمین دانش می تواند در محتوای برنامه درسی دانشگاهی با عنوان برنامه درسی سبز مورداستفاده قرار گیرد.  
۴۷.

کاوشی در تاریخ فرهنگی تغذیه در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: جامعه شناسی فرهنگ و هنر دوره اول زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱ 121 - 93

کلیدواژه‌ها: بحران آب قحطی سفره غذا فقر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲۸ تعداد دانلود : ۴۸۳
بیش از نود درصد از منابع آب کشور در بخش کشاورزی به مصرف می رسد. این در حالی است که محصولات زراعی تولیدی عمدتاً مصرف داخلی دارند. این گونه به نظر می رسد روی دیگر بحران آب حاصل شده از کشاورزی در ایران، تقاضا و رژیم غذایی مصرف کنندگان است. رژیم غذایی شهروندان اکنون به سرعت در حال چرب، پُرپیمان و کالریک شدن است و از این جهت تغذیه به شکلی غیرمستقیم حجم بالایی از منابع آبی را به خود اختصاص می دهد. با اشراف بر بحرانی شدن وضعیت آب کشور در نیم قرن اخیر، ما در این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش ایم که چه عادات غذایی و سبکی از زندگی در تاریخ ایران، مانع از خشکی کشور و دست اندازی به نظم طبیعی می گشته است؟ برای پاسخگویی به این پرسش، ضمن بررسی کتب و سفرنامه های تاریخی، از خلال مصاحبه های کیفی با سالمندان و عشایر، صحت این نوشته ها مورد واکاوی و مداقه قرار گرفته است. نتایج این تحقیق نشان می دهد که سازگاری ایرانیان با طبیعت، مرهون عواملی چون جمعیت 10 میلیونی و کمتر، تحرک و پویایی شدید جمعیتی، رژیم غذایی منطقه ای، کم تنوع و محدود، استقامت بالا و تقدیرگرایی است. بدیهی است که ادامه حیات پایدار در ایران، منوط به ترویج رژیم های غذایی سازگار با اقلیم خشک کشور می باشد.
۴۹.

نظریه بازی و کاربرد آن در تخصیص بهینه منابع آب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های برنامه و توسعه سال اول پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ 123 - 166

کلیدواژه‌ها: اقتصاد محیط زیست بحران آب تخصیص بهینه منابع آب بازی همکارانه ارزش شپلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۹ تعداد دانلود : ۳۰۵
آب، عنصر حیات بشر، از دو منظر کمبود عرضه و توزیع نامتوازن جغرافیایی بر روی کره زمین، سال ها است منشاء مناقشات و چالش های سیاسی و اقتصادی داخلی و خارجی کشورها شده است. یک نگاه کاربردی به موضوع تخصیص بهینه منابع آب در نظریه بازی به وسیله توضیح و تفسیر شرایط موجود در بستر یک بازی همکارانه و تبیین یک راه حل بهینه، می تواند بسیار راهگشا باشد. در بازی های همکارانه از آن جهت که بازیکنان می توانند در فضایی شفاف، از تصمیمات و استراتژی های دیگر بازیکنان آگاه باشند، بازی بر پایه همکاری و تقسیم سود حاصل از ائتلاف میان بازیکنان شکل خواهد گرفت. و بر خلاف تصور به دلیل وجود ائتلاف های گوناگون مابین بازیکنان فضای تصمیم گیری در آن بسیار رقابتی است. در این مقاله، حوضه آبریز رودخانه اترک مورد مطالعه قرار گرفته است و با طرح یک بازی همکارانه میان بازیکنان ذی نفع و بسط استراتژی های آنان و درنهایت حل بازی به روش برآورد ارزش شپلی برای هر بازیکن، سناریوی بهینه برآورد شده است. بر اساس سناریو تخصیص بهینه منابع آب در استان های شمال شرقی کشور می توان شاهد بهبود وضعیت زیست محیطی و افزایش درآمد ملی در این منطقه بود.
۵۰.

بحران آب و چارچوب های حقوقی نوین منطقه ای و بین المللی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه ایرانی سیاست بین الملل سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 307-333

کلیدواژه‌ها: بحران آب تهدید صلح و امنیت حقوق بین الملل آب چارچوب های نوین حقوقی همکاری های بین المللی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۶ تعداد دانلود : ۲۰۵
کمبود گسترده آب و فقدان دسترسی به منابع آب سبب توسعه نیافتگی اقتصادی اجتماعی و تهدید امنیت ملی کشورها در سراسر جهان می شود. دامنه و پیچیدگی چالش های مرتبط با آب، فراتر از مرزهای ملی و منطقه ای است و به همین سبب نمی توان تنها آن را در چارچوب سیاست های ملی و منطقه ای بررسی کرد. در طول شصت سال گذشته، تلاش های زیادی برای رسیدگی به این چالش ها انجام شده است. این نوشتار با تکیه بر مفاهیم «بحران آب» و «حقوق بین الملل آب و چارچوب های حقوقی نوین منطقه ای» و پیوند دادن این مفاهیم به شرایط سیاسی، امنیتی، و اقتصادی در پی آن است تا ریشه های بحران کنونی آب را شناسایی کرده و به این پرسش پاسخ دهد که «چارچوب های حقوقی نوین منطقه ای تا چه میزان می توانند، پاسخ گوی این مسئله در مناطق گوناگون، از جمله خاورمیانه، باشند؟» در بیشتر اسناد حقوقی بین المللی، به دو اصل مهم «مشارکت منصفانه و معقول» و «التزام به عدم ایراد آسیب» توجه شده است. هرچند چارچوب های حقوقی منطقه ای و بین المللی در مورد آب، یکپارچه نبوده اند، اما رفته رفته با برطرف شدن کاستی های آن ها، در قواعد نوین حقوقی، سادگی اجرا و عدم پیچیدگی نسبت به قواعد پیشین دیده می شود. روند تکامل حقوق بین الملل در شناسایی حق آب، تعهد دولت ها به فراهم کردن دسترسی منصفانه همه شهروندان به آب، و عدم مداخله تبعیض آمیز برای تحقق این حق به ویژه در شرایط بحران آب می تواند مسیر رسیدن به امنیت آب را هموار کند.
۵۱.

آثار و پیامدهای اقتصادی و امنیتی بحران آب در کشور

نویسنده:
منبع: امنیت اقتصادی دوره ۹ آبان ۱۴۰۰ شماره ۸ (پیاپی ۹۱) 25 - 36

کلیدواژه‌ها: بحران آب پیامدهای اقتصادی صنایع آب بَر نیروگاه های برق آبی مناطق مرکزی امنیت اقتصادی امنیت غذایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۳۸ تعداد دانلود : ۵۹۵
کم آبی و بحران آب در کشور با توجه به خشکسالی های اخیر و بحرانی بودن ذخایر آب شیرین کشور، می تواند مشکلات کلیدی پیشِ روی اقتصاد ایران قرار دهد. عدم رشد تولید، کاهش و توقف فعالیت پالایشگاه های مناطق مرکزی ایران، کاهش تولیدصنایع آب بَر مانند صنایع فولاد، اختلال در تأمین برق از سدها و نیروگاه های برق آبی، کاهش امنیت غذایی و افزایش تورم ناشی از کمبود مواد غذایی، تهدید سلامت جامعه و افزایش هزینه های اقتصادی درمان از جمله این مشکلات است که در صورت بی توجهی به مسایل مذکور، تبعات امنیتی بالایی برای کشورمان در پی خواهد داشت. ازاین رو، راهکارهایی مانند در نظر گرفتن آمایش سرزمین در احداث کارخانه های جدید صنایع آب بَر، آزادسازی قیمت آب برای صنایع پرمصرف و آب بَر، تأکید بر مشارکت تمام دستگاه ها برای برخورد با چاه های غیر مجاز و اضافه برداشت از چاه های مجاز، استفاده از پساب در آبیاری اراضی کشاورزی، استفاده از آب های نامتعارف در مصارف غیرشرب شهری، استفاده از پساب در صنایع داخلی، حمایت دولت از صنایع برای خرید و نصب تجهیزات و تکنولوژی های کارامد آبی و ارائه مشوق های اثرگذار در بخش کشاورزی برای به کارگیری تکنولوژی با آب بری کمتر به منظور مدیریت وضعیت بحرانی کمبود آب در کشور پیشنهاد می شود.
۵۲.

تبعات زیست محیطی بحران آب در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آمایش سیاسی فضا دوره سوم بهار ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۰) ۱۱۷-۱۳۱

کلیدواژه‌ها: بحران آب بحران زیست محیطی اکوسیستم های طبیعی منابع آب سفره های آب زیرزمینی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲۷ تعداد دانلود : ۳۸۶
ایران از نظر موقعیت جغرافیایی در کمربند خشک کره زمین قرار گرفته است که این امر موجب کمبود طبیعی آب در کشور شده است. ایرانیان از دیرباز برای کنار آمدن با این امر، دست به اقداماتی نظیر احداث قنات، آب بند و آب انبار و... در بیشتر مناطق کشور زده​اند. با مرور زمان، افزایش جمعیت و گسترش فعالیت های کشاورزی، صنعتی و خدماتی نیاز به استفاده از آب را افزایش داده است و در کنار این امر، توزیع نامتعادل فعالیت ها و جمعیت در پهنه کشور در اغلب موارد پدیده طبیعی کمبود آب را تبدیل به پدیده انسانی و مدیریتی بحران آب کرده است که در نتیجه آن فشار مضاعفی به منابع آب وارد می​شود و در این بین شاید به توان محیط زیست و اکوسیستم​های طبیعی را اولین قربانیان خاموش این وضعیت محسوب کرد که مداخلات انسانی باعث قطع یا کاهش شدید حقابه آن ها می​شود و متعاقب بحران آب، انواع و اقسام بحران​های زیست محیطی اتفاق می​افتد. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی آثار و تبعاتی که بحران آب بر محیط زیست کشور بر جای می​گذارد، می پردازد. یافته های تحقیق مصادیقی از این وضعیت در گوشه و کنار کشور را به نمایش می گذارد. به​طوری که بحران آب در ابعاد گوناگونی محیط زیست و اکوسیستم های طبیعی را در کشور تخریب کرده و تبعات جبران ناپذیری بر جای گذاشته است.
۵۳.

بازتاب های هیدروپلیتیک بحران آب حوضه آبریز زاینده رود بر ادراک محیطی قلمروداران استانی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های جغرافیای سیاسی سال پنجم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱۷ 24-46

کلیدواژه‌ها: هیدروپلیتیک ادراک محیطی بحران آب حوضه آبریز زاینده رود

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۷۳ تعداد دانلود : ۱۷۷
کاهش بارش، افزایش مصرف آب و ناکارامدی مدیریت منابع آب، امنیت آبی، معیشت و محیط زیست کشورهای واقع بر نوار بیابانی جهان را تهدید می کند. وضعیتی که آب را در مناسبات هیدروپلیتیک و در مقیاس فروملی وارد مناسبات قدرت واحدهای سیاسی- فضایی کرده است. ایران از آن دست کشورهای واقع بر روی کمربند خشک جهان است که بخش کلان منابع آب شرین تجدیدپذیر آن به شدت افت کرده است. داده های موجود نشان می دهند که حوضه آبریز زاینده رود طی دو دهه اخیر درگیر کاهش بارش بوده و عمده منابع آب آن نیز فروکاسته و کوشش کارگزاران در مقیاس فروملی برای تأمین آب به ناهم سویی منافع شهروندان انجامیده است. داده های مقاله حاضر که ماهیتی کاربردی دارد بر این فرضیه استوار است که مناسبات هیدروپلیتیک قلمروداران استان های پیرامون این حوضه تابعی از موقعیت جغرافیایی آنها نسبت به رودحانه است. درون دادهای مورد نیاز تحقیق به شیوه کتابخانه و از طریق بایگانی پُر بازدیدترین وب گاه های خبری منتسب به هر استان از 1392 تا مهر 1397، دیدگاه کنشگران و فعالان عرصه آب در استان های حوضه آبریز زاینده رود (یزد اصفهان و چهارمحال و بختیاری) به همراه خوزستان گرداوری و استخراج شده سپس با استفاده از نرم افزار ATLAS.ti داده های کیفی، تحلیل محتوا شدند. نتیجه تحقیق نشان داد که رویکرد بخشی نگر به مقوله آب سبب شده است که مواضع دست اندرکاران استان های یاد شده تابع موقعیت جغرافیایی بالادستی و پایین دستی شان نسبت به زاینده رود باشد.
۵۴.

تأثیر نوسان منابع آب بر امنیت آب (نمونه پژوهی: خراسان جنوبی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های جغرافیای سیاسی سال پنجم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲۰ 115-132

کلیدواژه‌ها: امنیت آب بحران آب تنش های آب پایه ستان خراسان جنوبی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۰ تعداد دانلود : ۱۳۶
کمتر از سه درصد آب های کره زمین شیرین است.زیست و زیستگاه در مفهوم کلان خود وابسته به همین آب هستند. طی چند دهه گذشته برخاسته از رشد جمعیت، گسترش کشاورزی، رشد صنعت، تغییر اقلیم و خشک سالی های پیاپی ، دسترسی بشر به آب را پیوسته فروکاسته اند به گونه ای که تداوم وضعیت موجود مانایی و پایایی زیست و مدنیت انسان را تهدید می کند. این آسیب، توجه کارگزاران و پژوهشگران به امنیت آب را در پی داشته است. استان خراسان جنوبی در شرق ایران به ذات استانی کم بارش با اقلیمی گرم و خشک است و طی دو دهه گذشته درگیر خشک سالی های پیاپی و اضافه برداشت از مخازن آب زیرزمینی بوده وضعیتی که طی سال های گذشته به تشدید تنش ها و نزاع های اجتماعی آب پایه در استان انجامیده است. مقاله حاضر که کاربردی و روش شناسی حاکم بر آن تبیینی-تحلیلی است، و یافته های آن نیز به روش کتابخانه ای(کتب،نشریات و اینترنت) گرداوری شده بر این فرضیه استوار است که طی سال های اخیر کاهش بارش ها و افت سطح آب خوان های استان خراسان جنوبی با افزایش شمار نزاع ها و دعاوی ارتباط دارد. نتیجه پژوهش نشان داد شیب نزولی بارندگی ها ، گفتمانهای توسعه ( افزایش تعداد چاه موتورها و توسعه تولیدات کشاورزی در سبد خانوار ) ، کاهش سطح مخازن آب را همراه داشته و در نتیجه آن تعداد تنش ها، نزاع ها و دعاوی حقوقی خراسان جنوبی در حوزه منابع آبی افزایش یافته و بر امنیت آب استان اثرگذار بوده است .
۵۵.

بررسی گسترش فعالیت های فناورانه و دانش بنیان بر ارتقای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ( با تاکید بر بخش آب و نهاده های کشاورزی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات سیاسی و بین المللی دوره چهاردهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۴۷ 1 - 19

کلیدواژه‌ها: دانش بنیان خودکفایی امنیت غذایی امنیت ملی بحران آب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۹ تعداد دانلود : ۳۵۷
مساله کشاورزی در ایران به خصوص در سال های اخیر تحت تاثیر مسایلی همچون تحریم های بین المللی، خشکسالی های متوالی، تراریختگی، سوء مدیریت و امثالهم با امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران پیوند خورده است. این پژوهش با تکیه بر نظریات مکتب کپنهاک و نظریه اقتصاد مقاومتی به بررسی امنیت ملی پرداخته است. روش پژوهش، روش پیمایشی مقطعی با دو هدف توصیف و تبیین می باشد. جامعه مورد مطالعه، مدیران و صاحب نظران شرکت های دانش بنیان و فناور در حوزه مورد تاکید می باشد. حجم نمونه طبق فرمول کوکران 384 نفر انتخاب شد. ابزار اندازه گیری در این تحقیق شامل پرسشنامه محقق ساخته جهت سنجش شکل گیری متغیرهای تحقیق بوده است. نتایج فرضیات نشان داد که رفع تبعات امنیتی ناشی از بحران آب در ایران با تکیه بر گسترش فعالیت های فناورانه و دانش بنیان موجب ارتقا امنیت جمهوری اسلامی ایران می گردد. و هم چنین، خودکفایی در کشاورزی و افزایش ضریب امنیت غذایی با تکیه بر گسترش فعالیت های فناورانه و دانش بنیان موجب ارتقا امنیت جمهوری اسلامی ایران می گردد.
۵۶.

کاوش مردم نگارانه انتقادی چالش های بحران آب در روستاهای شهرستان ممسنی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران سال دهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۳۳) 1 - 22

کلیدواژه‌ها: مردم نگاری انتقادی تحلیل شبکه مضمونی ممسنی بحران آب فاجعه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۹ تعداد دانلود : ۲۱۴
این پژوهش به دنبال ارائه تحلیل مردم نگاری انتقادی از چالش های بحران آب در روستاهای شهرستان ممسنی است. در این پژوهش از روش تحقیق کیفی مردم نگاری انتقادی استفاده شده است. داده ها به کمک مصاحبه گردآوری شد و مصاحبه ها تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. پاسخ دهندگان در این پژوهش، 25 نفر از ساکنان محلی روستاهای شهرستان ممسنی در استان فارس بودند که به صورت هدفمند انتخاب شدند. برای تحلیل داده ها، روش تحلیل شبکه مضمونی به کار رفت و در فرایند شش مرحله ای تحلیل داده ها، یک شبکه تحلیل مضمونی استخراج شد. در این شبکه مضمونی، 10 تم بنیادین به 3 تم سازمان دهنده «حکمرانی ناکارآمد منابع آب»، «آسیب پذیری»، «محرومیت روستایی» و 1 تم فراگیر «فاجعه انسانی آب» تقلیل یافت. تحلیل شبکه مضمونی در این مطالعه نشان می دهد در روستاهای مطالعه شده، سازه های تعیین کننده ای مانند حکمرانی ناکارآمد منابع آب به عنوان تشدیدکننده بحران آب، آسیب پذیری و محرومیت روستایی در بستر اجتماعی روستا به عنوان پیامد بحران آب موجب تشدید بحران آب و درنهایت، بروز «فاجعه انسانی آب» در روستاهای مدنظر شده است.
۵۷.

آینده پژوهی پیامدهای امنیتی بحران منابع آبی در نواحی مرزی ایران

نویسنده:
منبع: جغرافیا و روابط انسانی دوره ۴ زمستان ۱۴۰۰ شماره ۱۵ 1 - 17

کلیدواژه‌ها: بحران آب منابع آبی ایران آینده پژوهی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۴۸ تعداد دانلود : ۱۸۲
با توجه به اهمیت موضوع آب و تاثیر آن بر ادامه حیات موجودات زنده و با در نظر داش تن ش رایط فعل ی من ابع آب ی کش ور، پ ژوهش و مطالعه در این حوزه با رویکردی آینده نگرانه به منظور افزایش افق دید و ایجاد آمادگی برای مواجهه با ش رایط احتم الی در آین ده و نی ز تدوین سیاست های اجرایی مناسب ، یکی از مهم ترین اولویت های علمی پژوهشی کشور محسوب میشود. منطقه غرب آسیا که شمار زیادی از کشورهای آن روی نوار بیابانی جهان قرار گرفته و به ذات کم بارش و کم آب هستند، به واسطه سیاستگذاری های غلط در بخش آب، طی چند دهه اخیر بیشترین چالش را با «بحران کمبود آب» داشته است، چالشی که در آینده به واسطه تغییر الگوی بارش (کاهش بارش، تغییر نوع بارش و و تشدید تبخیر) پیامدهای امنیتی و نظامی درپی خواهد داشت. هدف این مطالعه حصول درکی بهتر از آینده آب در ایران و تاثیر وضعیت احتمالی آینده آن بر تصمیمات و زندگی مردم و از سوی دیگر توسعه روشهای فکری به منظور ایجاد شرایطی بهتر برای تصمیم گیران حوزههای درگیر با منابع آبی با ارائه چشم اندازی قابل وقوع است . مطالعه ی حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردی، از نظر نوع تحقیق ترکیبی از روشهای اسنادی و پیمایشی است و از نظر ماهیت بر مبنای روش علم آینده پژوهی، تحلیلی و اکتشافی است. در ای ن مطالع ه ب ا اس تفاده از طراحی پرسش نامه ، مصاحبه با کارشناسان و خبرگان و نیز با بهره گیری از تکنیک های آینده پژوهی مانند تکنیک دلفی و س ناریوپ ردازی، عوامل پیشران آینده آب در ایران تعیین و سپس این عوامل بر اساس میزان اهمیت و عدم قطعی ت،اولوی ت بن دی ش ده و حی اتی ت رین عوامل مشخص گردید..
۵۸.

بحران آب و ضرورت تغییر الگوی کشت در مناطق خشک مطالعه موردی؛ دشت جنوبی بردسکن

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه کلام سال دوم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱ 41-62

کلیدواژه‌ها: بحران آب مدل بولین الگوی کاشت بردسکن

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۳ تعداد دانلود : ۱۰۸
برداشت دنباله دار آب های زیرزمینی و جایگزین نشدن این اضافه برداشت توسط بارش های آسمانی منجر به رخداد کمبود آب می گردد. این پدیده در بیشتر مناطق خشک ایران به عنوان یک بلای طبیعی به شمار می آید. دشت جنوبی بردسکن از جمله این دشت های بحرانی است. ورود فناوری پمپاژ آب های زیر زمینی و گسترش کشت های سنتی و غیر اقتصادی در منطقه، موجب اضافه برداشت آب از آبخانه های زیرزمینی شد. افت شدید سطح ایستایی، نخستین و بارزترین پیامد این رویه بود. خشک شدن قنوات، تغییر مکانی چاه های عمیق و افزایش عمق بعضی از آن ها تا 250 متر و پیدایش پدیده شکاف های سطحی در پیرامون دشت، از پیامدهای بعدی بود. در این پژوهش، ابتدا با استفاده از داده های چاه های پیزومتری سال های (1390-1380) بحران آب در منطقه اثبات شده و توسط هیدروگراف واحد و نقشه هم عمق آب های زیرزمینی نمایش داده می شود، سپس به بررسی ضرورت تغییر الگوی کشت در منطقه پرداخته شده است. در این راستا با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل بولین به مکان یابی دو محصول مهم و اقتصادی در منطقه، یعنی پسته و زعفران اقدام شده است. نتایج مطالعه نشان می دهد، با توجه به بحران شدید آب در منطقه، نیاز به کاشت محصولاتی است که نیاز آبی پایین و بازدهی بالا بوده و در عین حال منطقه استعداد کاشت آن را نیز داشته باشد. همچنین نتایج حاصل از مکان یابی اراضی مستعد کشت این دو محصول، مبین آن است که از مجموع 1328 کیلومتر مربع مساحت دشت، 44 درصد آن برای کشت پسته مناسب است که در جنوب شرق و غرب دشت پراکنده شده اند و 25 درصد دشت که عمدتاً شرق و شمال شرق دشت است، برای کشت زعفران مناسب می باشد.
۵۹.

تحلیل تأثیر عوامل انسانی و محیطی بر تضاد ذی نفعان در حوضه آبریز زاینده رود(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های روستایی دوره سیزدهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۴۹) 68 - 85

کلیدواژه‌ها: بحران آب تضاد عوامل انسانی عوامل محیطی مدیریت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۳۸ تعداد دانلود : ۱۵۰
همزمان با افزایش بحران آب در حوضه های آبریز، درگیری های بین ذی نفعان آن در حال تشدید است. افزایش تضاد در حوضه های آبریز می تواند ناشی از عوامل مختلف انسانی و طبیعی، از جمله حکمرانی و مدیریت ضعیف منابع و تغییرات اقلیم باشد. هدف پژوهش بررسی عوامل طبیعی و انسانی مؤثر بر شدت مناقشات میان ذی نفعان مختلف حوضه زاینده رود، بررسی راهبردهای پیشنهادی مدیران و سیاست گذاران و تحلیل راهبردهای اجرا شده طی سالیان اخیر جهت کاهش مناقشات در حوضه زاینده رود بوده است. در این تحقیق از روش شناسی کیفی مبتنی بر نظریه داده بنیاد استفاده شد. نمونه ای از افراد کلیدی از بین کارشناسان و مدیران سازمان های مرتبط، با بهره گیری از نمونه گیری هدفمند به روش گلوله برفی، انتخاب شدند و داده ها با استفاده از مصاحبه های نیمه ساختارمند گردآوری شدند. نتایج نشان داد که عوامل انسانی از جمله عوامل اجتماعی - فرهنگی، افزایش تقاضا برای آب، سیاست های انتقال بین حوضه ای آب و عوامل حکمرانی از دیدگاه کارشناسان مرتبط بیشترین تأثیر را در مدیریت تضاد داشتند. همچنین عوامل محیطی نظیر تغییرات اقلیم از جمله کاهش بارش و منابع آب، سبب تشدید تضاد در حوضه شده اند. از سوی دیگر، تأثیر عوامل انسانی نظیر حکمرانی و سیاست های اخذشده در بحران آب و تضاد ناشی از آن بسیار تأثیرگذارتر از عوامل طبیعی بوده است. برخی از راهبردها همچون مدیریت راهبردی، انتقال آب بین حوضه ای، و افزایش نظارت برای مدیریت تضاد ناشی از بحران آب در حوضه به کار گرفته شده اند. از سوی دیگر، تعدادی از مدیران و سیاست گذاران معتقدند که برخی راهکارهای اجراشده نه تنها به کاهش تضاد در حوضه کمکی نکرده اند، بلکه سبب افزایش تنش نیز شده اند.  
۶۰.

سیاست و فضا: تحلیل نظری تأثیر نئولیبرالیسم بر بحران آب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: برنامه ریزی و آمایش فضا دوره ۲۶ بهار ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۵) 29-1

کلیدواژه‌ها: سیاست فضا نئولیبرالیسم‏ کمبود آب بحران آب

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۱ تعداد دانلود : ۱۳۳
بخش های زیادی از جهان به طور فزاینده با کمبود آب و سپس تبدیل آن به بحران مواجه هستند. بحران آب یک مسئله مدیریتی و حاکمیتی است و به عبارتی پدیده انسان ساخت می باشد. انسان همواره بر فضای جغرافیایی تأثیر می گذارد که کم و کیف آن اغلب تحت تأثیر نوع تفکر و اندیشه او می ​ باشد. در سطح حکومتی از اندیشه جمعی و غالب انسانها که در برخورد با همه پدیده ها و عرصه ها ملاک عمل قرار می گیرد، به تفکر سیاسی و ایدئولوژی تعبیر می شود. نئولیبرالیسم یک ایدئولوژی است که در اواخر قرن بیستم و بیشتر در عرصه اقتصاد مطرح شده است. پژوهش حاضر در چهارچوب مبحث کلان سیاست و فضا، از دیدگاه تئوریک به د نبال بررسی تأثیر سیاستهای اقتصادی نئولیبرالیستی بر بروز یا تشدید بحران آب می ​ باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که برخی از مؤلفه های کلان نئولیبرالیسم نظیر خصوصی سازی، تولید غیرمتمرکز، مقررات زدایی و بی توجهی به نفع عمومی در قالب طیف وسیعی از اقدامات، سیاست ها و استراتژی ها می توانند در بروز بحران آب به ویژه در کشورهای در حال توسعه ایفای نقش نمایند. این در حالی است که اتخاذ همین سیاست ها در کشورهای توسعه یافته منجر به عدم مواجهه آنها با بحران آب می ​ شود چرا که در چهارچوب این ایدئولوژی تلاش می کنند تا ترجیحاً بخش آب بَر و ضد محیط زیستی فرایندهای تولید و فعالیتهای اقتصادی خود را به خارج از کشور و فضاهایی که از نظر مقررات محیط زیستی و ... ضعیف هستند، منتقل کنند.