احمد نراقی‌

‌این‌ مقال‌ بر آن‌ است‌ تا ترجمه‌ یکی‌ از کتاب‌های‌ مهم‌ در حوزه‌ دین‌پژوهی‌ یعنی‌ عقل‌ و اعتقاد دینی‌ را مورد نقد و بررسی‌ قرار دهد. این‌ کتاب‌ توسط‌ چهار تن‌ از دین‌ پژوهان‌ مغرب‌ زمین‌ (مایکل‌ پترسون‌ و دیگران) به‌ انگلیسی‌ نگارش‌ یافته‌ است. دو تن‌ از محققان، یعنی‌ آقایان‌ احمد (آرش) نراقی‌ و ابراهیم‌ سلطانی‌ آن‌ را از انگلیسی‌ به‌ فارسی‌ ترجمه‌ کرده‌اند. ناقد این‌ ترجمه، پنج، صفحه‌ از متن‌ انگلیسی‌ را اجمالاً‌ مورد بررسی‌ قرار داده‌ و پانزده‌ خطا و اشتباه‌ در آن‌ مشاهده‌ کرده‌ است. امید است‌ که‌ این‌ نقد، تذ کاری‌ برای‌ دقت‌ هر چه‌ بیشتر مترجمان‌ و اصلاح‌ چاپ‌های‌ بعدی‌ این‌ کتاب‌ باشد.

در میان ادله ی اربعه کمترین تفاهم پیرامون دلیل عقل وجود دارد. معانی گوناگون این واژه و منقح نبودن جایگاه آن در ابواب اصول فقه زمینه بروز سوءتفاهم را بیشتر کرده است. در این شرایط بررسی جداگانه ی دیدگاه هر صاحب نظر می تواند احتمال گرفتار شدن در دام اشتراکات لفظی را کم و به ایجاد تفاهم کمک نماید. مولی احمد نراقی یکی از اصولیین برجسته ای است که در اوایل دوره ی تجدید حیات اصول با موشکافی به بحث از ابعاد دلیل عقل پرداخته؛ اما نظراتش کمتر مورد توجه قرار گرفته اند. نام برده باوجود پذیرش حجیت دلیل عقل و مبانی کلامی و اصولی آن، قیود قابل تأملی برای استناد به این دلیل بیان کرده و ملاحظات مهمی درباره ی قاعده ی ملازمه دارد که حاصل شان منضبط شدن قطع به حکم از راه عقل است و پای بندی فقیه به آن ها کارایی دلیل عقل در استنباط را کم می کند. نراقی هم چنین با تکیه بر مبانی اصولی خود به نقد استنادات دیگر فقها به دلیل عقل پرداخته است. در این مقاله با رویکرد ویژه به اثری کم تر شناخته شده از نراقی به دیدگاه ها و انتقادات وی درباره ی دلیل عقل پرداخته می شود.