ساتوری

این‌ مقاله‌ با روش‌ مقایسه‌ای‌Comparativy Stmdy) )، عرفان‌ اسلامی‌ و ذن‌ بودایی‌ را بررسی‌ می‌کند و در صدد پاسخگویی‌ به‌ پرسش‌های‌ ذیل‌ بر می‌آید: 1. ارتباط‌ دین‌ و عرفان‌ چگونه‌ است؟ 2. تفاوت‌ عرفان‌ دینی‌ و عرفان‌ بشری‌ در چیست؟ 3. آیا عرفان‌ بشری‌ می‌تواند انسانی‌ را به‌ کمال‌ مطلوب‌ برساند؟ نگارنده، پس‌ از معرفی‌ ذن‌ بودایی‌ و عرفان‌ اسلامی، به‌ بررسی‌ نکات‌ اشتراک‌ و اختلاف‌ این‌ دو پرداخته، پس‌ از نقد و بررسی، به‌ این‌ نتیجه‌ می‌رسد که‌ دین‌ و عرفان، هر دو دارای‌ ریشة‌ فطری‌ بوده، در ارتباط‌ طولی‌ با یک‌دیگر قرار دارند؛ بدین‌ سبب، تقابل‌ و تضاد در میان‌ این‌ دو، معنا نمی‌یابد. همچنین‌ بیان‌ می‌دارد که‌ یکی‌ از نقاط‌ قوت‌ عرفان‌ دینی، ابتنای‌ آن‌ بر وحی‌ است؛ بنابراین، دین‌ به‌ جهت‌ اتصال‌ به‌ منبع‌ الاهی، سریع‌ترین، نزدیک‌ترین، سالم‌ترین‌ و درست‌ترین‌ راه، جهت‌ کسب‌ معرفت‌ را ارائه‌ می‌دهد.

داستان های عجیب و جملات نامتعارفی که از اساتید ذن نقل می شود و سبک زندگی توأم با آرامش و سادگی راهبان ذن و نظم، کوشایی و پیشرفت کشور ژاپن در قرن اخیر، که به اندیشه های ذن بودایی منسوب می گردد، این مکتب را به یکی از موضوعات شایان توجه برای پژوهشگران ادیان و عرفان و سایر حوزه ها و حتی مردم عادی تبدیل کرده است. در این مقاله، سعی شده است تا با بازگشت به ریشه های کهن اندیشه ی ذن در ابتدای تاریخ بودیسم، خاستگاه ها، مبانی و مهم ترین مفاهیم و شخصیت های ذن به خواننده معرفی گردد. نتایج نشان می دهد اندیشه ی ذن بودایی، که به سختی می توان عناوینی چون دین، فرقه ی مذهبی یا حتی فلسفه بر آن نهاد، روش خاصی برای نگریستن به هستی است که در آن، بیش از هر چیز، بر عاری شدن از تمام پیش فرض ها و باورهای تصنعی درباره ی حقیقت و رستگاری تأکید می شود. در ذن، سالک به تجربه ی مستقیم واقیعت های روزمره ی زندگی و اندیشیدن و مراقبه کردن در جریان ساده ی امور سفارش می شود تا به گوهر نجات، که عنوان ساتوری بر آن اطلاق شده است، دست یابد. ساتوری بازشدن دریچه ی جدیدی به روی فرد است که تا آن زمان در پرده ی ابهام ذهن دوگانه انگار قرار داشته است. به هرترتیب، همان طور که استادان ذن می گویند، ممکن است هر توضیح و تبیینی از ذن از جانب کسی که خود در رودخانه ی آرام و عمیق ذن شیرجه نزده است دچار سوء تفاهم باشد.

بیداری به معنای از میان رفتن غفلت و ناآگاهی و یکی از مهم ترین اصطلاحات در عرفان اسلامی است که مولوی در داستان های مثنوی معنوی بارها از آن سخن گفته، ویژگی های آن را بازنموده است. همچنین در روایت های آیین ذن، ساتوری همین معنا را دارد و درک و تجربه آن اساس و جان مایه مراقبه و سلوک به شمار می رود. بر این پایه، هدف این جستار، تحلیل یافته های بیداری است از نگاه مولوی در مثنوی معنوی به عنوان اثری شاخص در حوزه عرفان اسلامی ایرانی با روایت های ساتوری در مجموعه های «دروازه بی دروازه» و «صد و یک داستان ذن» که هر دو از مشهورترین نوشته ها در سنت عرفانی ذن یه شمار می روند. بازنمودن یکسانی ها و ناهمسانی های این دو مکتب فکری با روش توصیفی تحلیلی سامان یافته است و تحلیل و تبیین داده های پژوهش نشان می دهد، ویژگی های بیداری در مثنوی معنوی و ساتوری در آیین ذن مانند: ناگهانی بودن، آگاهی بخشی و تکرارپذیری با یکدیگر همسانی دارند، اگر چه ویژگی ناگهانی بودن در روایت های ساتوری بازتاب بیشتری دارد. همچنین ویژگی حیرت انگیزی که خصوصیتی فرعی و برآمده از نگاه مخاطب است، در روایت های آیین ذن بازتاب فراوانی یافته که برخاسته از ساختار منطق گریز و تحلیل ناپذیر این مکتب است. حال اینکه داستا ن های مبتنی بر بیداری در مثنوی معنوی که در تطبیق با روایت های ساتوری از بنیان های عقلانی و منطقی مستحکمی پیروی می کنند، حایز این ویژگی نیستند.