گمانه زنی

خانواده متعارف ایرانی که دارای ویژگی هایی هم چون الگوی همسرگزینی مبتنی بر محوریت و موافقت والدین، عمومیت ازدواج و پایین بودن نسبی سن ازدواج، ممنوعیت روابط جنسی خارج از ازدواج، اهمیت فرزندآوری، حضور هر دو والد در خانواده و نگرش های جنسیتی سنتی است امروزه به دلیل تغییرات ساختاری ناشی از نوسازی هم چون صنعتی شدن، گسترش شهرنشینی، مهاجرت و فراگیر شدن تحصیلات و هم چنین گسترش ارزش های مدرن هم چون فردگرایی، استقلال و خودمختاری افراد دگرگونی های مهمی را تجربه می کند. در این مقاله تلاش شد براساس تحلیل ثانویه داده های ملی موجود در خصوص نگرش های مرتبط با خانواده، گمانه هایی را در ارتباط با تحولات و دگرگونی های پیش روی خانواده متعارف ایرانی مطرح کرد. براساس یافته های این مطالعه، از جمله مهم ترین دگرگونی های احتمالی در این زمینه می توان به مواردی هم چون تغییر الگوی همسرگزینی و روابط بین دو جنس، تأخیر در ازدواج یا تجرد قطعی، شکل گیری الگوهای جدید خانواده و تضادهای جنسیتی اشاره کرد.

مزرعه نجف آباد در هفت کیلومتری شمال شهرستان آران وبیدگل و در حاشیه غربی دشت کویر و جنوب دریاچه نمک قرار گرفته است. در این مزرعه، محوطه ای به ابعاد ۸۰۰ متر طول (شرقی غربی) و 594 متر عرض )شمالی جنوبی( از سوی شهرداری مرکزی آران وبیدگل برای انتقال کارگاه های مشاغل مزاحم شهری خریداری شده است. براساس نظر کارشناسان اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی این شهرستان، این قطعه خریداری شده، مشکوک به محوطه تاریخی بود. بدین سبب برای حل این مشکل و رفع اختلاف میان اداره میراث فرهنگی و شهرداری آران وبیدگل، انجام پروژه گمانه زنی باستان شناسی ضروری بود. پرسش اصلی کاوشگران آن بود که حجم گسترده داده های سطحی می تواند گواه وجود یک محوطه تاریخی در این محدوده باشد؟ بدین منظور این گمانه زنی با هدف روشن ساختن ماهیت محوطه و گاه نگاری احتمالی آن آغاز شد. بر این اساس، پس از بررسی کل دشت و بررسی پیمایشی محوطه، با درنظرگرفتن احتمالات گوناگون، یازده گمانه حفر شد. پس از اتمام پروژه گمانه زنی روشن شد هیچ کدام از گمانه ها دربردارنده سازه معماری یا لایه فرهنگی نیستند، اما در همه آن ها لایه های خاکرفت و آبرفت بخش اصلی لایه بندی گمانه ها را در برمی گیردنتیجه نهایی آنکه به احتمال فراوان، حجم وسیع داده های باستان شناسی سطحی در این محوطه، در اثر سیلاب های سالیان متمادی از مناطق بالادست به این دشت منتقل شده است.

تپه های سیلک کاشان از نخستین استقرارگاه های دائمی انسان (روستانشینی) در فلات ایران محسوب می شود که آثاری از هزاره هفتم (دوره نوسنگی) پیش از میلاد تا عصر آهن 3 (دوره ماد) را در خود جای داده و بدین سبب ارزش و جایگاه فرهنگی و مطالعاتی ویژه ای دارد. محوطه باستانی سیلک در طول یک قرن اخیر آسیب های فراوانی را متحمل شده است. پدیده مخرب گسترش و توسعه کالبدی شهرها همیشه گریبان گیر محوطه های باستانی از قبیل سیلک که در بافت شهرها قرار دارند، بوده است. در راستای رویه ویرانگر و روزافزون گسترش و توسعه کالبدی شهر کاشان به طرف محوطه سیلک، کشاورزان منطقه نیز بیکار ننشسته و به اندازه وسع و توان خویش، به عرصه محوطه سیلک یورش برده و بخشی از آن را برای کشاورزی تصرف کرده اند. با توجه به رشد روندِ دست اندازی و تعرض به عرصه و حریم سیلک و برای جلوگیری از آسیب های بیشتر عرصه و سامان دهی حریم منظری سیلک، میراث فرهنگی کاشان با مساعدت شهرداری کاشان، به تبیین برنامه و فعالیت مطالعاتی باستان شناسی با عنوان «گمانه زنی به منظور تعیین عرصه و پیشنهاد حریم محوطه باستانی سیلک» اقدام نمود که این پروژه پژوهشی به تعیین و تکمیل و مشخص شدن عرصه و حریم این محوطه باستانی منجر شد.

دشت کاشان یکی از مناطق مهم فلات مرکزی ایران از نظر سوابق ارزشمند تاریخی است. بر اساس بررسی های موردی و کاوش هایی که طی هشتاد سال اخیر در این منطقه به انجام رسیده، دوره هایی از دوره پارینه سنگی تا دوران اسلامی در قسمت های مختلف این محدوده جرافیایی شناسایی شده است؛ با وجود این، برنامه های پژوهشی باستان شناسی انجام شده اعم از کاوش و بررسی سهم چشمگیری ندارند و در وهله نخست، اجرای برنامه ای برای بررسی دقیق و جامع باستان شناسی برای شناخت هرچه بیشتر وضعیت باستان شناختی آن ضروری است. برنامه گمانه زنی در محدوده اقبالیه، واقع در شمال غربی کاشان، یکی از فعالیت های صورت گرفته در چند سال اخیر است که یافته های باستان شناسی شناسایی شده آن شامل دوره های مختلف پیش از تاریخ، هزاره چهارم پیش از میلاد، دوره آهن، دوران تاریخی و دوره های مختلف اسلامی تا عصر حاضر است. در این مقاله بر آنیم به پرسش هایی نظیر ماهیت و چیستی و وضعیت باستان شناختی محدوده اقبالیه و یافته های حاصل از کاوش، همچنین دلیل پراکنش یافته ها و گسیختگی و آشفتگی نهشته ها پاسخی درخور ارائه دهیم. شواهد باستان شناسی حکایت از آن دارند که زمین های محدوده اقبالیه با توجه به موقعیت پست خود، همواره محلی برای ته نشست سیلاب های فصلی بخش های بالادست دشت کاشان است که مواد فرهنگی را نیز در بر می گیرد.