زلزله تهران

علی‌رغم تلاشهای گسترده بسیاری که در جهان برای تعیین خطرات زمین‌لرزه‌ای انجام شده است هنوز امکان پیش‌بینی دقیق زمان و مکان زمین‌لرزه‌ها میسر نشده است. بررسی‌ها و مطالعات انجام شده حاکی از آن است که با توجه به اطلاعات قابل دسترس و آمار و احتمالات می‌توان آسیب‌پذیری مناطق مسکونی در حین رخداد زمین‌لرزه را پیش‌بینی و تدابیر لازم را اندیشید. در راستای این هدف با توجه به پژوهشهای کتابخانه‌ای و میدانی پرسشنامه‌ای تهیه شد و از طریق معادله کوکران 322 پرسشنامه در مناطق 11 و 12 براساس جمعیت موجود توزیع شد. سپس با استفاده از تحلیلهایی مثل رگرسیون و روش T، کی‌دو و همبستگی از طریق نرم‌افزار SPSS تجزیه و تحلیل اطلاعات آماری انجام شده است. نتایج تحلیلهای به‌عمل آمده حاکی از آن است که بین شاخصهای آسیب‌پذیری، قدمت ساختمان، تراکم، نوع مصالح و عرض معبر رابطه معنیدار وجود دارد و از نظر شاخص آسیب‌پذیری، منطقه 12 بیش از منطقه 11، در شاخص عرض معبر، منطقه 12 کمتر از منطقه 11 بوده و 3/81% از مساکن قرار گرفته در بافت متراکم در سطح آسیب‌پذیری زیاد قرار دارند. در ضمن برای طراحی نقشه‌ها و تحلیل فضایی نیز از نرم‌افزار Arc GIS استفاده شده است.

یکی از مشکلات عمدة مدیریت بحران زلزله در ایران، کمبود آموزش و اطلاع رسانی عمومی مناسب است. گرچه معمولاً بعد از وقوع هر زلزله، مسئولان و رسانه ها بحث های مختلفی در رابطه با زلزله و لزوم آمادگی در مقابل آن مطرح می کنند، اما به طور کلی جامعه اطلاعات کافی در این باره ندارد و ضعف بزرگی در میزان آگاهی های عمومی وجود دارد. با توجه به احتمال بالای پیشامد زلزله در کلان شهر تهران تصمیم گیری دربارة چگونگی آگاهی بخشیدن به عموم شهروندان جهت مدیریت شرایط بحران ضروری است. این پژوهش با هدف شناسایی و اولویت بندی اجزاء آگاهی بخشی و اطلاع رسانی دربارة زلزله تهران به روش دلفی انجام شده است. مخاطبان و مسیرهای اطلاع رسانی به منظور آگاهی بخشی، شناسایی و اولویت بندی شده اند. اجماع ۴۳ نفر از خبرگان حوزه های مرتبط نشان داد که شش گروه دانش آموزان، زنان خانه دار، دانشجویان، افراد شاغل، کودکان و سالمندان به ترتیب مهم ترین مخاطبان هدف برای اطلاع رسانی هستند. برای هر یک از این گروه های شش گانه ۱۰ مسیر اطلاع رسانی برای انتقال پیام شناسایی شده است. در نهایت فهرست اولویت بندی شده از مخاطبان و مسیرها به دست آمد که می تواند در جهت آماده سازی شهروندان برای مقابله با بحران مورد توجه سیاست گذاران و مجریان نهادهای مرتبط قرار گیرد.

 لرزه خیزی بالای شهر تهران و اهمیت وقوع زلزله در آن، یکی از دغدغه های اصلی مدیریت شهری در تهران است که توجه و تامل بالایی را می طلبد. به دلیل ماهیت زلزله، ویژگی اهمال کاری و تساهل انسانی و نیز طولانی بودن دوره بازگشت زلزله های شدید در تهران، این مهم مورد غفلت واقع می شود؛ اما به دلیل اهمیت انکارناپذیری که تهران در حفظ تمامیت ارضی، امنیت ملی، راهبردی و اقتصادی در کشور داشته، حکم شاهرگ حیاتی ایران را دارد که هرگونه خسارت و زوال در تهران، به معنای پایان کار ایران است؛ بنابراین، توجه به وضعیت لرزه خیزی و بهره گیری از هر امکانی برای کاهش خطرپذیری و افزایش سطح ایمنی تهران در برابر زلزله، ضروری و مهم می باشد. در مطالعه حاضر که بر اساس پژوهشی میدانی و با استفاده از ابزارهایی نظیر مصاحبه، مشاهده، پرسشنامه و اسناد تهیه شده است، امکان بهره گیری از شایعه در افزایش ضریب ایمنی شهر تهران سنجیده و ضمن بررسی اثرات اجتماعی مثبت و منفی ناشی از رواج شایعه وقوع زلزله در تهران، میزان کارکردهای مثبت آن ارزیابی شد. نتایج این بررسی که به مطالعه موردی رواج شایعه وقوع زلزله در تهران در نیمه آذرماه 1393 پرداخته، مبین آن است که می توان با بهره گیری از ظرفیت این رسانه (شایعه) علاوه بر برجسته سازی موضوع زلزله و یادآوری مداوم آن به شهروندان و مسوولان؛ با مدیریت صحیح و کنترل دامنه آن، در راستای ارتقای فرهنگ ایمنی در برابر زلزله و نیز افزایش آمادگی سازمان ها، نهادها و ارگان های امدادی بهره گرفت. 

زلزله ازجمله حوادث خانمان برانداز شناخته شده در حیات بشر است و ایران نسبت به آن آسیب پذیر است. با توجه به موارد متعدد وقوع زلزله در ایران، لازم است که از سوی دولت و متخصصان، توجه بیشتری به بحث مدیریت بحران زلزله معطوف شود؛ به ویژه تهران که به منزله پایتخت ایران از اهمیت راهبردی برخوردار است و به طور جدی در معرض این تهدید طبیعی قرار دارد. سناریوپردازی به منزله ابزاری برای برنامه ریزی راهبردی در مواجهه با عدم اطمینان های آینده، چند دهه ای است که مورد توجه قرار گرفته است. به همین منظور، با توجه به نارسایی های موجود در مدیریت بحران شهر تهران، بر ضرورت اتخاذ رویکرد سناریوپردازی برای مهار زلزله تهران تاکید می شود. در این پژوهش ضمن مصاحبه عمیق با ده نفر از خبرگان علمی و اجرایی برای تحلیل داده های به دست آمده، تکنیک تحلیل تم استفاده شد و درنهایت پنج تم مهم شامل تم های ضرورت سناریوپردازی، موانع و چالش های سناریوپردازی، راهکار ایجاد زمینه سناریوپردازی، الزامات سناریوپردازی و پیامدهای سناریوپردازی شناسایی شدند. بررسی این تم ها نشان می دهند که توسعه سیستمی یکپارچه، با هدف حمایت از سناریوپردازی، تلاش برای مستندسازی و تسهیم اطلاعات، هماهنگ ساختن مجموعه سازمان هایی که می توانند به بهبود مدیریت بحران کمک کنند و تاکید بر اهمیت تخصص گرایی به منزله عاملی مهم در سناریوپردازی، ضرورت داشته و باید کارهای گسترده و مطالعات عمیقی برای ایجاد ملزومات و زیرساخت های آن برای کاربست در مدیریت بحران کشور و شهر تهران صورت پذیرد. لذا در انتهای پژوهش، مجموعه ای از پیشنهادهای اجرایی ارائه شده اند که به طور عمده معطوف به سناریوپردازی هستند.