عبدالحمید دوم

مقالة حاضر، سیاست رسمی دولت عثمانی را در عراقِ دوران عبدالحمید دوم (1876ـ1909م) مورد بررسی کرده است. نقطة محوری این سیاست که نویسنده به تبیین آن پرداخته، عبارت است از مبارزه با تشیّع و به تبع آن، مقابله با نفوذ معنوی ایران در عراق ابتدا از رقابت ایران و عثمانی بر سر جلب وفاداری اتباع عرب سخن به میان آمده و در ادامه، گزارش‌های مأموران رسمی عبدالحمید در عراق تجزیه و تحلیل شده، آن‌گاه از ناکامی‌های دولت عثمانی در پیش‌برد سیاست رسمی آن دولت و تداوم نفوذ سنتی ایران در عراق نیز به گونه‌ای تلویحی سخن به میان آمده است.

نسخ خطی و اسناد موجود در کتابخانه های ایران و ترکیه بخش قابل توجهی از تاریخ سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دو کشور، در طول دوره استقرار امپراتوری عثمانیان، را در خود جای داده اند. این آثار که اغلبشان در ایران شناخته شده نیستند، گاه به بیان زوایایی از تاریخ آن دوران می پردازند که در کتب منتشر شده مرتبط با موضوع، مغفول مانده و یا کمتر مورد توجه قرار گرفته اند و بررسی صحت و سقم برخی مطالب آن ها، جز با بررسی اسناد به جای مانده از آن دوران میسر نیست. نسخه "سربازگیری" از جمله این آثار است. این نسخه به دلیل نگارش توسط فردی نظامی که تحصیلات نظامی خود را در عثمانی گذرانده است، حاوی شاخصه های تاریخ نگاری دوره قاجاری نیست، اما به دلیل شرح دقیق ابعاد مختلف زندگی  نظامیان و قوانین حاکم بر آن ها سندی یکه و ارزشمند محسوب می شود. در نگاشته حاضر، پس از معرفی نسخه و بخش های مختلف آن، ویژگی های ظاهری و محتوایی اثر را آورده و با تطبیق برخی بخش های آن با سایر منابع به نقد و بررسی این دست نوشته پرداخته ایم.

فرقه یهودی «دونمه» یکی از طوایف دینی یهودی ماسونی به شمار می رود که شایسته بحث و بررسی است. اهمیت این فرقه مرهون عوامل متعددی است، که بارزترین آنها نقش بزرگ آن در اواخر دولت عثمانی، که تا دوران جانشین آن یعنی ترکیه امروزه نیز امتداد یافت. بعلاوه این فرقه در جهان اسلام ظهور کرد از این رو ضرورت دارد با این طایفه آشنایی شود و مراحل مختلف پیشرفت آن و نقشی که در جامعه عثمانی مسلمان ایفا کرد، مورد بحث و بررسی قرار گیرد. در نیمه دوم سده هفدهم میلادی، دولت عثمانی با شرایط تاریخی و سیاسی سختی روبرو شد که تاثیر زیادی در ظهور و بروز طایفه ی ماسونی موسوم به «یهود دونمه» شد. این طایفه توسط یک خاخام یهودی به نام «ساباتای بن زفی إزمیری» (1626- 1675) هنگامی که خود را مسیح موعود اعلام کرد، برپا گردید. این طایفه یهودی تظاهر به دین اسلام می کنند، در حالی که پنهانی مراسم دینی ویژه خود را برپا میدارند که به آن نام «طایفه سابائی» اطلاق میگردد. این طایفه یهودی ماسونی تاثیر بسزایی در اوضاع داخلی دولت عثمانی به ویژه در دوران فرمانروایی سلطان عبدالحمید دوم (حک 1876- 1909م) داشت، بنحوی که نقش مهمی در انقلاب عثمانی سال 1908 و خلع سلطان عبدالحمید دوم در سال 1909 ایفا کرد، و نیز در سیاستی که جمعیت اتحاد و ترقی هنگام مستولی شدن بر قدرت و اداره دولت عثمانی در پیش گرفت.